लंडन ते मेलबर्न...दुसरी हॅटट्रिक

ऑलिंपिक, भारत आणि हॉकी - ४

दुसऱ्या महायुद्धानं दोन ऑलिंपिक रद्द करावी लागली. ह्या महायुद्धानं बरंच काही बदललं. विशेषतः जगाचा नकाशा. युद्धानं महासत्ता मोडकळीस आल्या. साम्राज्यावरचा सूर्य कधीच मावळत नसलेल्या ब्रिटिश महासत्तेनं विविध देशांतून काढता पाय घेतला. ह्याच इंग्लंडला महायुद्धानंतरच्या ऑलिंपिकचं यजमानपद मिळालं. एक स्वतंत्र राष्ट्र म्हणून भारत पहिल्यांदाच ह्या खेळात सहभागी झाला. स्वातंत्र्याला वर्ष पूर्ण होण्याच्या आधीच आपण सुवर्णपदकावर नाव कोरलं - खेळ अर्थातच हॉकी. पुढच्या दोन्ही स्पर्धांमध्ये आपण पहिला नंबर सोडला नाही. पण सख्खा शेजारी पाकिस्तान तुल्यबळ म्हणून स्पर्धक पुढं आल्याचं मेलबर्न ऑलिंपिकमधून दिसून आलं.

लंडन (१९४८)

महायुद्धात पोळून निघालेल्या इंग्लंडकडे ह्या ऑलिंपिकचे यजमानपद होते. स्वातंत्र्य मिळविलेल्या भारताची ही पहिलीच स्पर्धा. हॉकीसाठी महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे आणखी एका आशियाई देशानं, पाकिस्ताननं पदार्पण केले. अर्जेंटिनाच्या रूपाने दक्षिण अमेरिका खंडाचंही प्रतिनिधित्व सुरू झाले. हॉकीची पहिली दोन्ही सुवर्णपदके जिंकणाऱ्या इंग्लंडनं तब्बल २८ वर्षांनी ह्या खेळात भाग घेतला. एक तपानंतरचं हे ऑलिंपिक २९ जुलै ते १४ ऑगस्ट या काळात झालं. हॉकीमध्ये सहभागी देशांची संख्या वाढून १३ झाली. त्यांची तीन गटांमध्ये विभागणी करून गटात साखळी पद्धतीने लढती झाल्या. साखळी व बाद पद्धतीचे मिळून २५ सामने झाले.

सलग तीन सुवर्णपदकं पटकावून दबदबा निर्माण करणाऱ्या भारतासह ‘अ’ गटात अर्जेंटिना, ऑस्ट्रिया व स्पेन यांचा समावेश होता. यजमान इंग्लंड (ग्रेट ब्रिटन), स्वित्झर्लंड, अफगाणिस्तान व अमेरिका ‘ब’ गटात होते. सर्वाधिक पाच संघ ‘क’ गटात होते – पाकिस्तान, द नेदरलँड्स, बेल्जियम, फ्रान्स व डेन्मार्क. पहिल्या दोन गटांतून प्रत्येकी अव्वल आणि शेवटच्या गटातून पहिल्या दोन क्रमांकाचे संघ उपान्त्य फेरीसाठी निवडले गेले. 

भारताने साखळीतील सर्व सामने सहज जिंकले. सलामीच्या लढतीत ऑस्ट्रियावर ८-० असा मोठा विजय मिळवला. पॅट्रिक जेन्सन (४), कंवर दिग्विजयिंह 'बाबू' (२), कर्णधार किशनललाल व रेजिनाल्ड रॉड्रिग्ज (प्रत्येकी १ गोल) ह्यांचा त्यात वाटा होता.

दुसऱ्या सामन्यात अर्जेंटिनाविरुद्ध बलबिरसिंगनं गोलांचा पाऊस पाडला. त्याच्या गोल षट्काराला जेन्सन (२) व किशनलाल (१) ह्यांनी हातभार लावला. त्यामुळं ९-१ असा दणदणीत विजय सहज झाला. स्पेनविरुद्धची लढत आपण २-० अशी जिंकली खरी; पण ती नेहमीसारखी अगदीच एकतर्फी झाली नाही. तरलोचनसिंग व बाबू ह्यांनी प्रत्येकी एक गोल केला. आधीच्या सामन्यांत सहा गोल करणाऱ्या बलबिरसिंगला का कुणास ठाऊक, पण विश्रांती देण्यात आली. सामन्यापूर्वी पाऊसही झाला होता. या गटात ऑस्ट्रियाच्या दोन लढती बरोबरीत सुटल्या. गटातील उर्वरित एका निकाली सामन्यात अर्जेंटिनाने स्पेनला हरविले.

इंग्लंडने दोन सामने जिंकून 'ब' गटात पहिले स्थान मिळविले. स्वित्झर्लंडने मात्र यजमानांशी गोलशून्य बरोबरी साधली. त्यांची व अफगाणिस्तानचीही बरोबरी झाली. तिन्ही सामने गमावलेला अमेरिकेचा संघ गटात तळाशी राहिला. पाकिस्तानने जोरदार पदार्पण करताना 'क' गटातील चारही सामने सहज जिंकले. नेदरलँड्सने तीन सामने जिंकून दुसरे स्थान मिळविले. बेल्जियमने दोन सामने जिंकले, तर फ्रान्स व डेन्मार्क यांना एकही विजय मिळविता आला नाही. 'अ' व 'ब' गटांतील अव्वल संघ आणि 'क' गटातील पहिले दोन संघ बाद फेरीसाठी पात्र ठरले. 

उपान्त्य लढतीत पाकिस्तानचे आव्हान इंग्लंडने संपविले. दुसऱ्या लढतीत नेदरलँड्सने भारताला झुंजवले. तथापि त्यांचा प्रतिकार २-१ असा मोडून काढत भारताने सलग चौथ्या वेळी अंतिम फेरी गाठली. जेराल्ड ग्लॅकीन व कंवर दिग्विजयसिंह ह्यांनी एक-एक गोल केला. कांस्यपदकासाठीची नेदरलँड्स व पाकिस्तान यांच्यातील पहिली लढत १-१ अशी बरोबरीत सुटल्याने दुसऱ्या दिवशी पुन्हा खेळविण्यात आली. त्यात नेदरलँड्सने ४-१ असा विजय मिळविला.

इंग्लंडविरुद्धच्या अंतिम लढतीत भारताचा तिसरा गोल. (छायाचित्र सौजन्य विकिपीडिया)

यजमान इंग्लंड व भारत यांच्यातील अंतिम लढत दि. १२ ऑगस्टला झाली. ती भारताने ४-० अशी सहज जिंकली. स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतरच्या तीनशे बासष्टाव्या दिवशी भारताने सुवर्ण पटकाविले. अंतिम सामन्यात भारताकडून बलबीरसिंगने दोन, पॅट्रिक जेन्सन व तरलोचनसिंग यांनी प्रत्येकी एक गोल केला.

तीन सुवर्णपदकांचा अनुभव असलेल्या देशाच्या ह्या संघासाठी हे चौथं पदकही फार मोलाचं होतं. कारण संघातील एकाही खेळाडूला ऑलिंपिकचा अनुभव नव्हता. पहिल्यांदाच भारतीय संघ बूट, स्पाईक्स आदी साधनांसह खेळला. ह्या संघात मुंबईचे तब्बल आठ खेळाडू होते. लेस्ली क्लॉडियस, बलबिरसिंग (मोठा) ही दिग्गज नावं ह्याच ऑलिंपिकने दिली.

हेलसिंकी (१९५२)

सोव्हिएत रशिया आणि इस्राईल यांचा सहभाग हे या ऑलिंपिकचं वैशिष्ट्य. हॉकीमध्ये १२ देशांचे संघ सहभागी झाले. यजमान फिनलंड, इटली व पोलंड देश पहिल्यांदाच ऑलिंपिकमध्ये उतरले. हे तिन्ही संघ पहिल्याच सामन्यात हरल्याने स्पर्धेतून बाहेर पडले. बाद पद्धतीने खेळल्या गेलेल्या स्पर्धेत १३ सामने झाले. लंडन ऑलिंपिकमधील पहिल्या चार संघांना पहिल्या फेरीत पुढे चाल मिळाली. यजमान संघाला पहिल्याच सामन्यात बेल्जियमकडून ०-६ असा पराभव पत्करावा लागला व त्यांची वाटचाल तेथेच थांबली. दुसऱ्या फेरीत भारताने ऑस्ट्रियाला (४-०) असं हरवलं. रघुबीरलाला शर्मा, रणधीरसिंग जेंटल, कंवर दिग्विजयसिंह 'बाबू' आणि बलबिरसिंग ह्यांनी प्रत्येकी एक गोल केला. अन्य लढतींमध्ये इंग्लंडने बेल्जियमला (१-०), नेदरलँड्सने जर्मनीला (१-०) आणि पाकिस्तानने फ्रान्सला (६-०) असे हरवून उपान्त्य फेरी गाठली.

उपान्त्य फेरीचे दोन्ही सामने २० जुलै रोजी झाले. पहिल्या सामन्यात भारताने इंग्लंडचा ३-१ अशा फरकाने पराभव केला. हे तिन्ही गोल एकट्या बलबीरसिंगने केले. दुसऱ्या सामन्यात पाकिस्तानला नेदरलँड्सने एकमेव गोलाच्या जोरावर पराभूत केले. कांस्यपदकाच्या लढतीतही पाकिस्तानला इंग्लंडकडून १-२ असा पराभव पत्करावा लागला. फ्रान्सने पोलंडला नमवून पाचवे स्थान मिळविले.

हेलसिंकी ऑलिंपिकमधील अंतिम सामना. नेदरलँड्सविरुद्ध भारताचे आक्रमण. 
(छायाचित्र सौजन्य - आंतरराष्ट्रीय ऑलिंपिक समिती)

भारतीय संघ सलग पाचव्या वेळी अंतिम फेरीत होता. हा अंतिम सामना एकतर्फी झाला. भारताने ६-१ असा सहज विजय मिळविला. पाचव्या सुवर्णपदकावर नाव कोरणारा हा मोठा विजय साकारला तो बलबिरच्या पंचकाराने. उरलेला एक गोल कंवर दिग्विजयसिंहने केला. भारताने तीन सामन्यांमध्ये तेरा गोल केले. या ऑलिंपिकमध्ये बलबीरसिंग (मोठा) भारताकडून चमकला. देशाच्या तेरापैकी नऊ गोल त्याचे एकट्याचे होते.

सलग पाचवं सुवर्णपदक जिंकून हॉकी संघानं देशाचं नाव उंचावलंच; पण त्याहून हे ऑलिंपिक आपल्यासाठी लक्षात राहतं ते आणखी एका खेळाडूमुळे. देशासाठी पहिलं व्यक्तिगत पदक इथंच मिळालं. हा मराठमोळा खेळाडू म्हणजे कुस्तीगीर खाशाबा जाधव. 'फ्री-स्टाईल' कुस्तीमध्ये ५२ किलो वजनगटात त्यांनी कांस्यपदक जिंकले.

मेलबर्न (१९५६)

जगाच्या दक्षिणेकडच्या भागात ऑलिंपिकचे पहिले पाऊल. ही स्पर्धा नोव्हेंबर-डिसेंबरमध्ये झाली. हॉकीमध्ये सहभागी बारा संघांची तीन गटांमध्ये विभागणी करण्यात आली. त्यापैकी पाच देश आशियाई होते. मलेशिया, सिंगापूर, केनिया, न्यूझीलंड व ऑस्ट्रेलिया यांचे संघ पहिल्यांदाच ऑलिंपिक स्पर्धेत उतरले. चार युरोपीय संघ व एक संघ अमेरिकेचा होता. गटवार साखळी व बाद फेरी असे मिळून २३ सामने खेळविले गेले. त्यात एकूण १०३ गोल झाले.

‘अ’ गटात भारताने सिंगापूर, अफगाणिस्तान व अमेरिका यांच्यावर सहज विजय मिळवून उपान्त्य फेरी गाठली. भारताने अमेरिकेविरुद्ध १६ व अफगाणिस्ताविरुद्ध १४ असा गोलांचा पाऊसच पाडला. अफगाणिस्ताविरुद्ध बलबीरसिंगने पाच, उधमसिंग कुल्लरने चार, रणधीरसिंगने तीन आणि गुरुदेवसिंग कुल्लरने दोन गोल केले. अमेरिका जणू भारतासाठी खास 'गिऱ्हाईक' होते. त्यांच्याविरुद्ध उधमसिंगने सात गोल केले. हरदयाळसिंगने पाच, गुरुदेवसिंगने तीन आणि लेस्ली क्लॉडियसने एक गोल केला. सिंगापूरला ६-० हरवताना उधमसिंग व चार्ल्स स्टिफन ह्यांनी प्रत्येकी दोन आणि रणधीरसिंग जेंटल व हरदयाळसिंग ह्यांनी एक-एक गोल केला. ह्या गटात सिंगापूरने दोन सामने जिंकले, तर अमेरिकेची पाटी पुन्हा एकदा विजयाविना कोरीच राहिली.

‘ब’ गटातून उपान्त्य फेरी गाठण्यासाठी इंग्लंडला सायास करावे लागले. साखळीतील दोन सामने अनिर्णीत राहिलेल्या इंग्लंडने ऑस्ट्रेलियाला मात्र २-० असे हरविले होते. खरे तर या गटात सर्वाधिक दोन सामने यजमानांनीच जिंकले होते. तथापि त्यांची व इंग्लंडची गुणसंख्या समान असल्याने गटविजेता ठरविण्यासाठी या दोन देशांत पुन्हा सामना खेळविण्यात आला. त्यात इंग्लंडने १-० अशी बाजी मारली. मलेशिया व केनिया यांचे प्रत्येकी दोन सामने अनिर्णीत राहिले, तर एका-एका सामन्यात त्यांचा पराभव झाला.

‘क’ गटातून पाकिस्तान व संयुक्त जर्मनी (युनायटेड टीम ऑफ जर्मनी) उपान्त्य फेरीसाठी पात्र ठरले. पाकिस्तानने बेल्जियम व न्यूझीलंड यांना हरवले आणि जर्मनीबरोबरची त्यांची लढत गोलफलक कोरा राहूनच अनिर्णीत राहिली. जर्मनीने एक सामना जिंकला व दोन सामने बरोबरीत सुटले. त्यामुळे त्यांचे पाच गुण झाले आणि त्याच आधारे दोन सामने जिंकणाऱ्या ऑस्ट्रेलियाला मागे टाकत जर्मनीने उपान्त्य फेरीत प्रवेश केला.

उपान्त्य फेरीच्या दोन्ही लढती अटीतटीच्या झाल्या. उधमसिंग पुन्हा मदतीला धावल्याने भारताने संयुक्त जर्मनीवर १-० असा विजय मिळविला. पाकिस्तानने इंग्लंडला ३-२ हरवत पहिल्यांदाच अंतिम फेरी गाठली. ऑलिंपिक हॉकीच्या इतिहासात पहिल्यांदाच अंतिम सामना दोन आशियाई देशांमध्ये झाला. जर्मनीने इंग्लंडला ३-१ असे हरवून कांस्यपदक मिळविले.

सहावे सुवर्णपदक आणि तेही पाकिस्तानला हरवून! स्थळ आहे मेलबर्न.
(छायाचित्र सौजन्य - भारतीय हॉकी संकेतस्थळ)

अंतिम सामना ६ डिसेंबर रोजी अतिशय चुरशीने खेळला गेला. त्यात भारताने पाकिस्तानला १-० असे पराभूत केले आणि सहाव्या वेळी सुवर्णपदक पटकावले. सामन्यातील एकमेव गोल रणधीरसिंग जेंटलने पेनल्टी स्ट्रोकवर केला. पाकिस्तानचे पदकाचे स्वप्न तिसऱ्या ऑलिंपिकमध्ये साकार झाले. भारतीय संघाचा खेळ पूर्वलौकिकाला साजेसा झाला. स्पर्धेतील पाच सामन्यांमध्ये भारताने ३८ गोल केले. त्यामध्ये उधमसिंगचा वाटा होता १५! एकाही प्रतिस्पर्धी संघाला त्यांच्याविरुद्ध गोल करता आला नाही. कर्णधार बलबीरसिंग (मोठा), रणधीरसिंग आणि रंगनाथन फ्रान्सिस यांनी सुवर्णपदकाची हॅटट्रिक साधली. लंडन, हेलसिंकी व मेलबर्न या तिन्ही स्पर्धांमध्ये ते भारताकडून खेळले.

(संदर्भ - olympics.com आणि विकिपीडिया, 'द हिंदू', भारतीय हॉकी महासंघ, आंतरराष्ट्रीय हॉकी महासंघ, आंतरराष्ट्रीय ऑलिंपिक समिती, भारतीय हॉकी ह्यांची संकेतस्थळे.)

....

आधीचे भाग इथे वाचा

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey1.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey2.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey3.html

................

#Olympics #India #hockey #IndiaInOlympics #MensHockey #London1948 #Helsinki1952 #Melbourne1956 #TokyoOlympics #GoldMedal #Tokyo #MajorDhyanChand #sports #NipponFestival #worldwar #BalbirSingh(senior) #Pakistan #SixthGoldMedal