पदकांच्या दिशेने काही पावले

टोकियो ऑलिंपिकचे यजमान असलेल्या जपानचा शुक्रवारी भारतीय हॉकी संघानं
दणदणीत पराभव केला. गोल केल्यानंतर गुजरंतसिंग ह्याने (उजवीकडे)
सहकाऱ्यांसोबत जल्लोष केला. (छायाचित्र सौजन्य - 'द हिंदू'/ए.पी.)

टोकियो ऑलिंपिकमध्ये पहिल्या दिवसाच्या रुपेरी यशानंतर आपल्या पदरी काहीच पडलेलं नाही. असं असलं तरी शुक्रवारची (दि. ३० जुलै) वाटचाल मात्र काही पदकांच्या दिशेने झाली, एवढं नक्की. त्याचं श्रेय प्रामुख्यानं सिंधू, मुष्टियोद्धा लवलिन आणि पुरुषांचा हॉकी संघ ह्यांना जातं. बाकी ॲथलेटिक्समध्ये आपली कामगिरी सुमार झाली. मराठमोठ्या अविनाश साबळेनं टोकियोत नव्या राष्ट्रीय विक्रमाची नोंद केली, हेही लक्षणीय.

मनप्रीतसिंगच्या संघानं गटातील शेवटच्या सामन्यात यजमान जपानला ५-३ अशी मात दिली आणि दुसरं स्थान, उपान्त्यपूर्व फेरी पक्की केली. ह्या सामन्यात पूर्वार्धातील पहिल्या भागात सहाव्या मिनिटाला विवेकसागर प्रसादचा फटका गोलरक्षक योशी का वा तकाशी ह्यानं अडवला. बाराव्या मिनिटाला सामन्यातला पहिला पेनल्टी कॉर्नर भारताला मिळाला आणि ती संधी साधली हरमनप्रीत सिंगने. त्यानंतर लगेचच सिमरनजित सिंगने दोन वेळा आक्रमण केलं. त्याचा पहिला फटका गोलरक्षक तकाशी ह्यानं आणि दुसरा बचाव फळीतील खेळाडूनं अडवला. आपल्या एकमेव गोलच्या आघाडीवर पहिला चतकोर संपला.

पूर्वार्धातील उत्तरार्धाची सुरुवातच जोरदार झाली. सिमरनजित सिंग सतराव्या मिनिटाला मोठ्या तडफेने गोलजाळ्याकडे चेंडू घेऊन गेला. त्याचा फटका अडवल्याचं समाधान गोलरक्षकाला क्षणभरही लाभलं नाही. कारण गुजरंतसिंगने तीच संधी साधत आलेला चेंडू जाळ्यात ढकलून दुसरा गोल नोंदविला. मग जपानी खेळाडूही सरसावले. त्यांनी आक्रमक चाल रचत एकोणिसाव्या मिनिटाला आघाडी एकाने कमी केली. केंता तनाका ह्यानं हा फिल्ड गोल केला. त्यानंतर भारतीय आक्रमण थोडं ढिलं पडलं. मध्यंतरासाठी खेळ थांबायला मिनिटभर बाकी असताना हार्दिक सिंग ह्यानं दोन वेळा प्रयत्न केला खरा; त्याचे दोन्ही फटके बचाव फळीनं व्यवस्थित अडवले. सेरेन तनाका ह्यानं अखेरच्या मिनिटाला रचलेली चाल फोन ठरली. श्रीजेशचा बचाव भक्कम ठरला.

सामन्याच्या उत्तरार्धाची सुरुवातच मोठी जोरदार झाली. बत्तिसाव्या मिनिटाला सेरेन तनाका ह्याची धडपड व्यर्थ ठरली. पण पुढच्या मिनिटालाच वता नाबे कोता ह्याने गोलजाळ्यापर्यंत धडक मारत जपानला बरोबरी साधून दिली. पुढची चाल भारताची होती. चौतिसाव्या मिनिटाला शमशेरसिंगचा जोरदार फटका थेट जाळ्यात गेला आणि संघ पुन्हा आघाडीवर गेला. सुमितचा असाच एक प्रयत्न गोलरक्षक तकाशीनं वाचवला. त्यानंतर दोन्ही संघ जोरदार प्रयत्न करीत राहिले. त्रेचाळिसाव्या मिनिटाला मिळालेला पेनल्टी कॉर्नर हरमनप्रीत सिंगला गोलात रूपांतरित करता आला नाही. शेवटची पंधरा मिनिटं राहिली तेव्हा आपला संघ ३-२ अशा निसटत्या आघाडीवर होता.

सामन्याचा शेवटचा चतकोर मात्र भारताचा ठरला. नीलकांत शर्मा ह्यानं एकावन्नाव्या मिनिटाला गोल केला. पाच मिनिटांनंतर गजंतरसिंग पुढे आला. पेनल्टी कॉर्नरची संधी त्याने साधली. अखेरचा मिनिट बाकी असताना काझुमा मुराता ह्यानं गोल करून आघाडी एकानं कमी केली. तांत्रिक गोष्टींच्या आधारे पाहिलं, तरी सामन्यावर भारताचंच वर्चस्व दिसून येतं. गोलवर आपले एकूण हल्ले १७ आणि जपानचे ११. जपानचे तिन्ही फिल्ड गोल आहेत. त्यांना केवळ एक पेनल्टी कॉर्नर मिळाला. आपण चारपैकी दोन पेनल्टी कॉर्नरवर गोल केले आणि बाकी तीन फिल्ड गोल होते. सामन्यातील ६९ टक्के वेळ चेंडूचा ताबा आपल्याकडं होता. आणखी एक गोष्ट; भरपूर गोल होऊनही खेळ धसमुसळा झाला नाही, असं दिसतं. कारण पूर्ण सामन्यात पंचांना एकही कार्ड दाखवावं लागलं नाही.

ह्या विजयामुळे दोन गोष्टी झाल्या - भारतानं आजच्या विजयानं गोलफरक 'धन' केला. कालपर्यंत तो शून्य होता. गटातील दुसरं स्थान निर्विवादपणे नक्की झालं.

पी. व्ही. सिंधू...पदकाकडे (छायाचित्र सौजन्य - NDTV/GETTY)

बॅडमिंटनमध्ये पी. व्ही. सिंधू हिनं दोन गेममध्ये सामना संपविण्याचा आपला तडाखा चालूच ठेवला. उपान्त्यपूर्व फेरीत आज तिनं जपानच्या अकाने यामागुची हिचा ५६ मिनिटे चाललेल्या लढतीत २१-१३, २२-२० असा पराभव केला. सिंधूनं दोन्ही गेममध्ये दोन दोन वेळा जोरदार पुनरागमन केलं. सर्व्हिसच्या बाबतीत ती प्रतिस्पर्ध्यांहून फार सरस ठरली. उपान्त्य सामन्यात तिच्यासमोर असेल तैवानची ताई सु यिंग.

लवलिना बोरगोहेन (छायाचित्र सौजन्य NDTV/AFP)

लवलिना बोरगोहेन हिनं वेल्टरवेट गटात चायनीज तैपेईच्या चेन निएन-चीन ४-१ पराभव करून उपान्त्य फेरी गाठली. लवलिनाची उपान्त्य लढत थेट ४ ऑगस्ट रोजी तुर्कस्तान (हल्लीचे तुर्की) बसेनाई सरमेनेली हिच्याशी होईल. लाईटवेट गटात सिमरनजित कौर मात्र कुठलाही प्रतिकार न करताच बाहेर पडली. मुष्टियुद्धात उद्या (शनिवारी) आपल्या तीन लढती होतील. फ्लायवेट गटात अमित कोलंबियाच्या स्पर्धकाशी लढेल. मिडलवेट गटात पूजा रानीच्या समोर चीनची ली कुयान असेल. सुपरहेवी गटामध्ये सतीशकुमारची गाठ उझबेकिस्तानच्या बखोदीर जलोलोव्ह ह्याच्याशी पडेल.

हॉकीमध्ये महिलांनी आज पहिला विजय मिळवला. नवनीत कौरने सतावन्नाव्या मिनिटाला केलेल्या गोलमुळे आपण अर्जेंटिनाला हरवलं. ह्या विजयामुळे उपान्त्यपूर्व फेरीत प्रवेश करण्याची किंचित आशा दिसत आहे. आता आपला एकच सामना बाकी आहे.

धनुर्विद्येमध्ये दीपिकाकुमारी उपान्त्यपूर्व सामन्यात दक्षिण कोरियाच्या ॲन सॅन हिच्याकडून सहज पराभूत झाली. महिलांच्या २५ मीटर पिस्तूलमध्ये मनू भाकर पंधराव्या आणि राही सरनोबत बत्तिसाव्या क्रमांकावर राहिली.

तीन हजार मीटर स्टीपलचेसमध्ये ज्याच्याकडून अपेक्षा बाळगल्या जात होत्या, तो अविनाश साबळे दुसऱ्या गटात सातवा आला. त्यानं ८:१८.१२ मिनिटांची वेळ नवीन राष्ट्रीय विक्रम नोंदवला. आधीचा विक्रम त्याचाच (८:२०.२०) होता. पण अंतिम फेरी हुकलीच त्याची. कारण प्रत्येक हीटमधून पहिल्या तीन खेळाडूंची अंतिम शर्यतीसाठी निवड झाली. महिलांच्या १०० मीटर धावण्याच्या शर्यतीच्या प्राथमिक फेरीतच द्युती चंद बाद झाली. पाचव्या हीटमध्ये आठ धावपटूंमध्ये ती सातव्या क्रमांकावर राहिली.

मिश्र रीलेमध्ये (४x४०० मीटर) महंमद याह्या, रेवती वीरमणी, शुभा व्यंकटेशन व राजीव अरोकिया ह्यांचा भारतीय चमू आठव्या क्रमांकावर राहिला. त्यांनी दिलेली ३:१९.९३ मिनिटांची वेळ हंगामातील सर्वोत्तम होती. पुरुषांच्या ४०० मीटर अडथळ्यांच्या शर्यतील जबीर मदारी ह्याने निराशाच केली. पाचव्या हीटमध्ये असलेला जबीर तळाला, म्हणजे सातवा राहिला. प्रत्येक हीटमधील पहिले चार खेळाडू उपान्त्य फेरीसाठी पात्र ठरले.

अशा रीतीने आजचा दिवस उद्याच्या आशा वाढवणारा ठरला!

.....

#Olympics #IndiainOlympics #IndvsJapan #Hockey #PVSindhu #Lovlina #Boxing #Hockey #Badminton #Medals #Tokyo2020

दुर्लभ दर्शन पदकाचे

 ऑलिंपिक, भारत आणि हॉकी - ८

शिखर गाठणं सोपं; तिथं टिकून राहणं, फार कठीण असंत म्हणतात. ऑलिंपिकमध्ये हॉकीचा सुवर्णकाळ अनुभवल्यानंतर शिखरावर जाणं सोडाच; त्याचं दर्शनही आपल्याला दुर्लभ झालं. लॉस एंजेलिसपासून भारतीय हॉकी संघ कधीच उपान्त्य फेरीत गेला नाही. त्याचा प्रवास पाचवा ते आठवा क्रमांक असा घसरणीचा राहिला. त्याला अनेक कारणे सांगता येतील. सहस्रकातील शेवटच्या - सिडनी ऑलिंपिकमध्येच आपण उपान्त्य फेरीपर्यंत आलो होतो. पण शेवटच्या सामन्यातील शेवटच्या मिनिटाची ढिलाई आपल्याला तेथे नेण्यात असमर्थ ठरली.

अटलांटा (१९९६)

आधुनिक ऑलिंपिकची शताब्दी साजरी करणाऱ्या ह्या स्पर्धेत मान्यताप्राप्त सर्व १९७ राष्ट्रीय ऑलिंपिक समितीचे संघ सहभागी झाले. दिग्गज मुष्टियोद्धा महंमद अली ह्याच्या हस्ते ऑलिंपिकची ज्योत पेटविण्यात आली. भारतीय चाहत्यांना हॉकी संघाकडून अपेक्षा होत्या. त्या फलद्रूप झाल्या नाहीतच; उलट संघ अजून एक पायरी खाली उतरला! पण काहीसा दिलासा दिला तो लिएंडर पेस ह्याने. टेनिसच्या एकेरी स्पर्धेत त्याने कांस्यपदक पटकाविले. कुस्तीगीर खाशाबा जाधव ह्यांच्यानंतर भारताचे हे पहिलेच व्यक्तिगत पदक होय.

पुरुष विभागात सहभागी १२ देशांची दोन गटांमध्ये विभागणी करण्यात आली. ‘अ’ गटामध्ये भारतासह स्पेन, जर्मनी, पाकिस्तान, अर्जेटिंना व यजमान युनायटेड स्टेटस, अर्थात अमेरिका ह्यांचा समावेश होता. ‘ब’ गटात द नेदरलँड्स, ऑस्ट्रेलिया, ग्रेट ब्रिटन, दक्षिण कोरिया, दक्षिण आफ्रिका व मलेशिया संघ होते. पात्रता फेरीत खेळून ह्या ऑलिंपिकसाठी निवड झालेल्या भारताकरिता स्पर्धा निराशाजनक ठरली. मागच्या स्पर्धेच्या तुलनेत आपण एक स्थान खाली ढकलले गेलो. द नेदरलँड्स, स्पेन, इंग्लंड ह्यांनीही पात्रता फेरीतूनच प्रवेश मिळविला होता. ज्याला हरवून आपण ऑलिंपिकसाठी पात्र ठरलो, त्या हॉलंडने (द नेदरलँड्स) सुवर्णपदक जिंकले, हा एक योगायोगच!

दोन विजय, बरोबरीतील दोन लढती आणि एक पराभव अशा कामगिरीमुळे भारत गटात तिसऱ्या क्रमांकावर राहिला, साखळी सामन्यांमध्ये आपल्याला जेमतेम आठ गोल करता आले. पहिल्याच सामन्यात अर्जेंटिनाकडून ०-१ पराभूत झाल्यानंतर जर्मनीला १-१ असे थोपविणे भारताला साध्य झाले. मुकेशकुमारच्या गोलमुळे ही बरोबरी साधता आली. एरवी उपान्त्य वा अंतिम सामन्यात गाठ पडणाऱ्या आशिया खंडातील पारंपरिक प्रतिस्पर्ध्यांतील, म्हणजे भारत व पाकिस्तान ह्यांच्यातील लढत एकही गोल न होता बरोबरीत सुटला.

अमेरिकेवर मिळविलेल्या ४-० विजयात धनराज पिल्लेचा वाटा दोन गोलचा होता. गटात अव्वल ठरलेल्या आणि अंतिमतः रौप्यपदक जिंकणाऱ्या स्पेनला पराभवाचा धक्का दिला तो आपणच. गेविन फरेराचे दोन आणि साबू वर्की ह्याचा एक गोल ह्यामुळे भारताने स्पेनवर ३-१ अशी मात केली. बाद फेरी गाठता आली नाही आणि मग क्रमवारी ठरविण्यासाठी झालेल्या लढतींमध्ये भारताला खेळावे लागले. सलग चौथ्या ऑलिंपिकमध्ये ही वेळ आली. त्या सामन्यांतही दोन पराभव पत्करावे लागले – आधी दक्षिण कोरियाविरुद्ध पेनल्टी शूटआऊटमध्ये आणि नंतर इंग्लंडविरुद्ध (३-४). परिणामी भारत आठव्या क्रमांकावर राहिला.

प्रशिक्षक सेड्रिक डी'सूझा ह्यांची शापवाणी
खरी ठरली! ( छायाचित्र सौजन्य : स्पोर्ट्स्टार)

गटबाजी, बेदिली ह्याचे ग्रहण भारतीय संघाला लागलेच होते. ऑस्ट्रेलियात दोन वर्षं आधी झालेल्या विश्वचषक स्पर्धेत पाचवे स्थान मिळविल्यामुळे प्रशिक्षक सेड्रिक डी'सूझा फारच आशावादी होते. पण ऑलिंपिकआधी झालेल्या पात्रता स्पर्धेतील 'पराक्रमा'मुळे ते फारच व्यथित झाले. ह्या स्पर्धेत भारत-मलेशिया लढतीत ठरवून गोलशून्य बरोबरी झाल्याचा ठपका ठेवण्यात आला. त्यामुळे ऑलिंपिक शर्यतीतून कॅनडा बाहेर पडला नि मलेशिया पात्र ठरला. ह्यात काही वरिष्ठ खेळाडूंचा सहभाग होता आणि बहुसंख्य खेळाडूंना असं काही ठरलं असल्याची कल्पना नव्हती. आंतरराष्ट्रीय हॉकी महासंघाने ह्या सामन्याची चौकशी केली; पण ठोस पुरावे आढळे नाहीत, एवढंच! ह्या बरोबरीत 'सुटलेल्या' सामन्यानंतरच्या पत्रपरिषदेत संतप्त डी'सूझा ह्यांनी 'हा संघ काही करणार नाही. अटलांटामध्ये अनर्थ होणार' असं केलेलं भाकित खरं ठरलं! परगटसिंगसाठी ही अखेरची स्पर्धा ठऱली.

‘अ’ गटातून स्पेनने चार व जर्मनीने तीन सामने जिंकून अनुक्रमे पहिला दुसरा क्रमांक मिळविला. पाकिस्तानचा संघ चौथ्या क्रमांकावर आला.  पाकिस्तानने सहावे स्थान मिळविले. गटामध्ये अव्वल ठरलेल्या स्पेनने सर्वांत मोठा विजय यजमान संघाविरुद्ध ७-१ मिळविला. ‘ब’ गटात अव्वल स्थान मिळविले नेदरलँड्सने. त्यांची कामगिरी चार विजय व एक बरोबरी अशी होती. दुसऱ्या क्रमांकावर राहिलेल्या ऑस्ट्रेलियाने तीन विजय व प्रत्येकी एक बरोबरी आणि पराभव अशी कामगिरी केली. अवघ्या एकाच विजयाची नोंद केलेल्या इंग्लंडला तिसऱ्या व दक्षिण कोरियाच्या संघाला चौथ्या क्रमांकावर समाधान मानावे लागले. गटसाखळीतील सहा सामने बरोबरीत सुटले; त्यापैकी तीन मलेशियाचे होते!

आशियाई संघ उपान्त्य फेरीत नाही, असे आठ वर्षांनंतर पुन्हा याच स्पर्धेत पाहायला मिळाले. पहिल्या उपान्त्य लढतीत स्पेनने ऑस्ट्रेलियावर २-१ असा निसटता विजय मिळविला. दुसऱ्या सामन्यात द नेदरलँड्सने जर्मनीला ३-१ असे सहज पराभूत केले. व्हॅन डेन होनर्टने हॅटट्रिक साधली. कांस्यपदकाच्या चुरशीच्या सामन्यात ऑस्ट्रेलियाने जर्मनीला ३-२ हरविले. अंतिम लढत २ ऑगस्ट रोजी झाली. त्यात नेदरलँड्सने स्पेनेच आव्हान ३-१ गोलफरकाने मोडून काढत पहिले सुवर्ण जिंकले. विजेत्या संघाच्या फ्लोरिस इयान बोव्हेलँडरचे दोन गोल या लढतीत महत्त्वाचे ठरले.

महिला विभागात आठ संघ सहभागी झाले व त्यांच्यात साखळी पद्धतीने प्राथमिक लढती झाल्या. दक्षिण कोरिया वगळता अन्य एकही आशियाई संघ स्पर्धेत नव्हता. साखळी लढतींमध्ये सहा विजय व एक बरोबरी यासह ऑस्ट्रेलियाने अव्वल क्रमांक पटकावला. दुसरे स्थान दक्षिण कोरियाने, तिसरे ग्रेट ब्रिटनने व चौथे द नेदरलँड्स संघाने मिळविले. अमेरिकेचा पुरुषांचा संघ एकही सामना जिंकण्यात अपयशी ठरला असताना महिलांनी मात्र दोन लढती जिंकल्या. स्पेनला मात्र एकाही सामन्यात विजयाची नोंद करता आली नाही. साखळीमध्ये एकूण सहा सामने बरोबरीत सुटले.

पदकांसाठीच्या लढती १ ऑगस्ट रोजी झाल्या. साखळीत प्रत्येकी तीन विजय, दोन बरोबरी व दोन पराभव अशी सारखीच कामगिरी असलेल्या इंग्लंड (तिसरा क्रमांक) व नेदरलँड्स (चौथा क्रमांक) यांच्यामध्ये कांस्यपदकाची लढत झाली. नियमित व जादा वेळेत गोलफरक कोराच राहिल्याने सामन्याचा निकाल पेनल्टी शूटआऊटवर लागला. त्यात नेदरलँड्सने ४-३ अशी बाजी मारली. तुलनेने अंतिम सामना काहीसा एकतर्फी ठरला. त्यात ऑस्ट्रेलियाने दक्षिण कोरियावर ३-१ असा सहज विजय मिळविला. ॲनन ॲलिसनचे दोन गोल ऑस्ट्रेलियाला सुवर्णपदक जिंकून देण्यासाठी मोलाचे ठरले. दक्षिण कोरियाकडून एकमेव गोल चो युन-जंगने केला.

सिडनी (२०००)

तब्बल ४४ वर्षांनंतर पुन्हा एकदा ऑलिंपिकचे यजमानपद ऑस्ट्रेलियाने स्वीकारले. मावळत्या सहस्रकातील अखरचे ऑलिंपिक सहभागाच्या संख्येने नवा विक्रम नोंदविणारे ठरले. एकूण १९९ देश व १०,६५१ खेळाडू त्यात सहभागी झाले. हॉकीमध्ये निराशेची मालिका चालूच राहिली. सोल आशियाई स्पर्धेत सुवर्णपदक जिंकून ऑलिंपिकमध्ये प्रवेश करणाऱ्या भारतीय संघाकडून चांगल्या कामगिरीची अपेक्षा होती. ती फारशी फलद्रुप ठरली नाही. फक्त क्रमवारीत भारत एक जागा वर आला. आशेचा एक किरण दाखविला वजन उचलण्याच्या स्पर्धेत कर्नम मल्लेश्वरी हिने. तिने कांस्यपदक जिंकले.

पुरुषांमध्ये द नेदरलँड्सने आपले सुवर्ण कायम राखण्यात यश मिळविले. पाकिस्तान व दक्षिण कोरिया या दोन आशियाई देशांनी उपान्त्य फेरी गाठली. दक्षिण कोरियाने रौप्यपदक जिंकून आशियाई दबदबा राखला.

‘ब’ गटाची क्रमवारी ऑस्ट्रेलिया, दक्षिण कोरिया, भारत, अर्जेंटिना, पोलंड व स्पेन अशी  राहिली. गटात सहा लढती बरोबरीत सुटल्या. ऑस्ट्रेलियाने अव्वल स्थान मिळविताना तीन लढती जिंकल्या व दोन अनिर्णीत राखल्या. प्रत्येकी दोन विजय व बरोबरी आणि एक पराभव, गोलसरासरीही समान यामुळे दुसऱ्या क्रमांसाठी भारत व दक्षिण कोरिया यांच्यात चुरस होती. तथापि उभय देशांतील सामन्यात भारत पराभूत झाल्याने उपान्त्य फेरी गाठण्याचे स्वप्न पुन्हा एकदा अपूर्णच राहिले.

समीर दादच्या दोन गोलांमुळे भारताने सलामीच्या लढतीत अर्जेंटिनाला ३-० अशी धूळ चारली. तिसरा गोल होता मुकेशकुमारचा. नंतर मुकेशकुमार व बलजितसिंग ढिल्लाँ ह्यांच्या एक-एक गोलमुळे ऑस्ट्रेलियाशी २-२ अशी बरोबरी साधून संघाने अपेक्षा काहीशा वाढविल्या. हा आलेख पुढच्याच सामन्यात खाली आला. दक्षिण कोरियाकडून आपण २-० असा पराभव स्वीकारला. 

नंतरच्या लढतीत स्पेनविरुद्धचा निसटता विजय (३-२) मिळविला, तो ढिल्लाँचे दोन व दिलीकुमार तिर्कीचा एका गोलमुळे. आता उपान्त्य फेरीत जागा मिळविण्याची संधी वाटत होती. पण पोलंडविरुद्ध तिर्कीच्या गोलमुळे आघाडीवर असतानाही अखेरच्या मिनिटाला पोलंडने बरोबरी साधली. ती चूक अंतिमतः नडली. पुन्हा पाच ते आठ क्रमवारीसाठी खेळणे भाग होते. इंग्लंडकडून २-१ पराभूत झाल्यावर सातवा क्रमांक मिळविताना आपण पुन्हा एकदा अर्जेंटिनाला ३-१ हरविले.

भारतीय हॉकी महासंघ आणि वादविवाद हे नाते ह्या स्पर्धेच्या निमित्ताने पुन्हा दिसून आले. संघ निवडताना कमालीची गुप्तता पाळण्यात आली. ऑस्ट्रेलियात दोन चाचण्या घेतल्यानंतर परगटसिंगला नारळ देण्याचा निर्णय झाला. प्रशिक्षकपदाची जबाबदारीही से़ड्रिक डी'सूझा ह्यांच्याकडून वासुदेवन भास्करन ह्यांच्यावर सोपविण्यात आली. संघ आक्रमक खेळेल, प्रतिस्पर्ध्यांच्या चालींना तसेच चोख उत्तर देईल, अशी तयारी भास्करन ह्यांनी करून घेतली होती. तथापि पोलंडविरुद्धच्या शेवटच्या मिनिटातली बचावपटूंची ढिलाई अडवी आली.

‘अ’ गटात पाकिस्तान, द नेदरलँड्स, जर्मनी, ग्रेट ब्रिटन, मलेशिया व कॅनडा ह्यांचा समावेश होता. गटातील तब्बल आठ सामने बरोबरीत सुटले. पाकिस्तान, नेदरलँड्स व जर्मनी ह्यांनी प्रत्येकी दोन सामने जिंकल्यामुळे गटातील पहिले दोन क्रमांक ठरविण्यासाठी कमालीची चुरस होती. एकही पराभव नसल्यामुळे पाकिस्तान अव्वल स्थानी राहिला. द नेदरलँड्सने गोलसरासरीच्या जोरावर दुसरे स्थान मिळविले.

‘ब’ गटात ऑस्ट्रेलियाने पोलंड, अर्जेंटिना व दक्षिण कोरिया यांच्याविरुद्ध विजय मिळविला, तर स्पेनविरुद्धची लढत बरोबरीत सुटली. दक्षिण कोरियाशी पोलंड व अर्जेंटिना यांनी बरोबरी साधली. अर्जेंटिना व पोलंड यांच्यातील बरोबरीत सुटलेल्या सामन्यात तब्बल १० गोल झाले.

उपान्त्य फेरीचे दोन्ही सामने २८ सप्टेंबर रोजी झाले. दक्षिण कोरिया-पाकिस्तान ही आशियाई देशांमधील लढत मोठ्याच चुरशीची झाली. त्यात दक्षिण कोरियाने १-० बाजी मारून पहिल्यांदाच अंतिम फेरीत धडक मारली. दुसरा सामनाही असाच अटीतटीचा झाला. नियमित वेळेत बरोबरी झाल्यानंतर पेनल्टी स्ट्रोकच्या मदतीने निर्णय झाला. त्यात द नेदरलँड्सने यजमानांना ५-४ असे पराभूत केले. कांस्यपदकाच्या सामन्यात ऑस्ट्रेलियाने पाकिस्तानवर ६-३ विजय मिळविला. त्यात ट्रॉय एल्डरने हॅटट्रिक नोंदविली. अंतिम सामना ३० सप्टेंबर रोजी अतिशय चुरशीने खेळला गेला. सुवर्णपदक राखू इच्छिणाऱ्या द नेदरलँड्सला दक्षिण कोरियाने जादा वेळेनंतरही ३-३ असे बरोबरीत अडविले. द नेदरलँड्सचा कर्णधार स्टिफन व्हीन याची हॅटट्रिक हे या सामन्याचे वैशिष्ट्य. त्यानंतर पेनल्टी स्ट्रोकवर लढतीचा निर्णय झाला आणि द नेदरलँड्सने कसाबसा ५-४ असा विजय मिळवत सुवर्ण राखले! स्पर्धेत सर्वाधिक १३ गोल करण्याचा पराक्रम अर्जेंटिनाच्या जॉर्ज लोंबी याने केला. 

महिला

सहभागी संघांची संख्या दोनाने वाढून दहा झाली. त्यांची दोन गटांत विभागणी करण्यात आली. दोन्ही गटांतील पहिले तीन संघ अव्वल साखळीसाठी निवडण्यात आले. त्यांच्यातील साखळी सामन्यांनंतर पहिल्या दोन क्रमांकांमध्ये सुवर्ण व रौप्यपदकांसाठी आणि तिसऱ्या व चौथ्या क्रमांकांच्या संघांमध्ये कांस्यपदकासाठी लढती झाल्या. ‘अ’ गटातून ऑस्ट्रेलिया, अर्जेंटिना व स्पेन आणि ‘ब’ गटातून न्यूझीलंड, चीन व द नेदरलँड्स यांनी अव्वल साखळी गाठली. दोन्ही गटांमध्ये प्रत्येकी तीन सामने बरोबरीत सुटले. प्राथमिक गटवार साखळी सामन्यांमध्ये एकही विजय नोंदविता न आलेला एकमेव संघ होता दक्षिण आफ्रिकेचा.

अव्वल साखळी स्पर्धेतही अपराजित राहत ऑस्ट्रेलियाने पहिले स्थान मिळविले. पाचपैकी चार सामन्यांत विजय व स्पेनविरुद्ध बरोबरी अशी त्यांची कामगिरी राहिली. अर्जेंटिनाने तीन विजय व दोन पराभव अशी कामगिरी करून अंतिम फेरी गाठली. नेदरलँड्सने तिसरे व स्पेनने चौथे स्थान मिळविले. अव्वल साखळीत पाचव्या व सहाव्या क्रमांकावर राहिलेल्या चीन आणि न्यूझीलंड यांनीही एक-एक विजय मिळविला होता. पण तीन लढती बरोबरीत सोडविणारा स्पेनचा संघ कांस्यपदकासाठीच्या लढतीसाठी पात्र ठरला. त्या सामन्यात त्यांना द नेदरलँड्सने दोन गोलने सहज पराभूत केले. अंतिम लढतील ऑस्ट्रेलियापुढे अर्जेंटिनाचा टिकाव लागला नाही. अॅलिसन अॅनन, ज्युलिएट हॅस्लॅम व जेनी मॉरिस यांनी प्रत्येकी एक गोल केला. स्पर्धेत सर्वाधिक सहा गोल ऑस्ट्रेलियाच्या निकोल हडसन हिने केले. अर्जेंटिनाच्या ओनेटो व्हॅना पाओला हिने पाच गोलची नोंद केली.

अथेन्स (२००४)

अथेन्सच्या निमित्ताने ऑलिंपिक तब्बल १०८ वर्षांनी ‘माहेरी’ परतले. म्हणून तर या ऑलिंपिकचं घोषवाक्य ‘वेलकम होम’ होतं. सहभागी देशांची व प्रेक्षकांची वाढलेली संख्या ह्या माहेरपणाचं वैशिष्ट्य. त्याच बरोबर हॉकीमध्ये सहभागी होण्यासाठी यजमानांनी केलेली लढाई फोल ठरली. खरं तर यजमानांना थेट प्रवेश असतो; पण ग्रीसचा दर्जा पाहून आंतरराष्ट्रीय हॉकी महासंघ व आंतरराष्ट्रीय ऑलिंपिक संघटना यांनी ‘व्हेटो’ वापरला. त्याविरुद्ध यजमानांनी क्रीडा लवादाकडं दाद मागितली. अखेर ऑलिंपिक पात्रता स्पर्धेतून पात्र ठरलेल्या कॅनडाशी ग्रीसने तीन लढती खेळून व त्यात जिंकून ऑलिंपिकमध्ये सहभागी व्हावं, असा निर्णय झाला. त्यात ग्रीसच्या पदरी अपयशच आले.

हॉकीमध्ये पदक मिळावं असं भारतीयांना वाटत असलं, तरी तसं काहीच घडलं नाही. आपण क्रमवारीतली सातवी जागा सोडलीच नाही. पण भारताची पाटी सलग तिसऱ्या ऑलिंपिकमध्ये कोरी राहिली नाही. एक झळाळतं रौप्यपदक नावापुढं लागलं. ही कामगिरी केली राज्यवर्धनसिंग राठोड ह्यानं. नेमबाजीमध्ये त्यानं 'डबल ट्रॅप'मध्ये देशाला पहिलं रौप्यपदक मिळवून दिलं.

स्पर्धेत उपान्त्य फेरी गाठली ती तीन युरोपीय देश व ऑस्ट्रेलिया ह्यांनी. तीनपैकी एकाही आशियाई देशाला बाद फेरी गाठणे जमले नाही. सिडनीमध्ये रौप्यपदक जिंकणाऱ्या दक्षिण कोरियाला आठव्या क्रमांकावर समाधान मानावं लागलं. पाकिस्ताननं पाचवं स्थान मिळविलं. ह्या स्पर्धेतून नवा सुवर्णपदकविजेता मिळाला.

द नेदरलँड्स, ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड, भारत, दक्षिण आफ्रिका व अर्जेंटिना अशी ‘ब’ गटातील अंतिम गुणस्थिती राहिली. भारताची सुरुवात द नेदरलँड्सविरुद्धच्या पराभवाने झाली. गोलफलक १-३ होता. हा एकमेव गोल केला गगन अजितसिंगने आणि तोही अखेरचा मिनिट राहिला असताना. दुसऱ्या सामन्यात दक्षिण आफ्रिकेविरुद्ध ४-२ अशा गोलफरकाने विजय मिळाला. धनराज पिल्ले, बलजित ढिल्लाँ, दिलीप तिर्की व गगन ह्यांनी प्रत्येकी एक गोल केला. गटातला हा एकमेव विजय.

त्यानंतर भारताला सूर सापडलाच नाही. ऑस्ट्रेलियाकडून ४-३ पराभव झाला, तो शेवटच्या काही मिनिटांत. दीपक ठाकूरने सहाव्या मिनिटाला गोल करून आघाडी मिळवून दिली. त्यानंतर कांगारूंनी सलग तीन गोल चढवले. पण गगन व अर्जुल हलप्पा ह्यांनी अनुक्रमे पन्नासाव्या व बावनाव्या मिनिटाला गोल करून बरोबरी साधली. पण अखेरच्या मिनिटाला कांगारूंनी विजयी गोल केला. न्यूझीलंडकडून २-१ असा पराभव झाल्यामुळे भारताच्या सर्व आशा मावळल्या. ह्या सामन्यातील आपला एकमेव गोल धनराज पिल्लेने केला. अखेरच्या साखळी सामन्यात अर्जेंटिनानेही २-२ अशी बरोबरी साधली. हे दोन्ही गोल गगन अजितसिंगचे होते. पाकिस्तानविरुद्ध ०-३ असा पराभव स्वीकारल्याने क्रमवारीत बढती मिळविण्याची भारताची आशा मावळली. नंतर दक्षिण कोरियाला ५-२ हरवून भारताने सातवा क्रमांक टिकविला, एवढॆच!

धनराज पिल्ले. अथेन्स ऑलिंपिकसाठी अचानक निवड.

भारताच्या खराब कामगिरीचं विश्लेषण करताना त्याच त्याच गोष्टी समोर येत राहिल्या - संघात बेदिली, प्रशिक्षकाची आश्चर्यकारक निवड. जर्मनीच्या गेऱ्हार्ड राश ह्यांची प्रशिक्षकपदी कशी निवड करण्यात आली, ह्याचं आश्चर्य अनेकांनी बोलून दाखवलं. राशची आखणी संघातील अनेक खेळाडूंना मान्यच नव्हती म्हणे. प्राथमिक संघात नाव नसलेल्या धनराज पिल्ले ह्याची अचानक निवड झाली. तीही धक्कादायक वाटली अनेकांना. त्याची ही चौथी स्पर्धा. संघाच्या तंदुरुस्तीच्या नावानंही आनंदीआनंदच होता!

सुवर्णपदकाची हॅटट्रिक साधण्याच्या ईर्ष्येने उतरलेल्या द नेदरलँड्सने पाचही सामने जिंकले. ऑस्ट्रेलिया व दोन स्पर्धांनंतर ऑलिंपिक सहभागाची संधी मिळालेल्या न्यूझीलंड ह्यांनी प्रत्येकी तीन विजय मिळविल्याने त्यांच्यात दुसऱ्या स्थानासाठी चुरस होती. पण एका सामन्यातील बरोबरी ऑस्ट्रेलियाला लाभदायक ठरली. ह्या गटातील सामन्यांमध्ये गोलांचा वर्षाव झाला नाही; तथापि ऑस्ट्रेलियाने दोन लढतींमध्ये चार-चार गोल चढविले. 

साखळीनंतर ‘अ’ गटाची क्रमवारी स्पेन, जर्मनी, पाकिस्तान, दक्षिण कोरिया, ग्रेट ब्रिटन व इजिप्त अशी राहिली. पहिल्या तिन्ही संघांनी प्रत्येकी तीन विजय मिळविल्याने चुरस होती. दोन पराभव झाल्याने पाकिस्तान आपोआप तिसऱ्या क्रमांकावर गेला. दोन-दोन सामने बरोबरीत सोडविणाऱ्या स्पेन व जर्मनी यांच्यात अव्वल स्थानासाठी चुरस होती. सरस गोलफरकामुळे स्पेनने गटात पहिला क्रमांक मिळविला. स्पेनचे जर्मनी व दक्षिण कोरिया ह्यांच्याविरुद्धचे सामने चुरशीचे होत बरोबरीत राहिले. पण इंग्लंड, पाकिस्तान व इजिप्त यांच्याविरुद्धचे सामने त्यांनी निर्विवाद जिंकले. जर्मनीने इंग्लंड व इजिप्तविरुद्ध मोठे आणि पाकिस्तानविरुद्ध निसटता जय मिळवला. त्यांनाही दक्षिण कोरियाने बरोबरीत अडविले. गटात सर्वाधिक १९ गोल पाकिस्तानने केले. इंग्लंडला तर त्यांनी ७-० अशी धूळ चारली. खरी धमाल दक्षिण कोरियाने केली. दुबळ्या इजिप्तविरुद्ध त्यांनी ११ गोल करीत जुन्या आशियाई कौशल्याची आठवण करून दिली. एकही सामना जिंकता न आलेल्या इजिप्तने ३० गोल स्वीकारले आणि केले फक्त २, तेही इंग्लंड व जर्मनीविरुद्ध.

दोन्ही उपान्त्य सामने २५ ऑगस्ट रोजी झाले. पहिल्या चुरशीच्या सामन्यात द नेदरलँडसने जर्मनीला ३-२ चकविले. मॅककॅन व शूबर्ट यांच्या प्रत्येकी दोन गोलांच्या जोरावर ऑस्ट्रेलियाने स्पेनला ६-३ नमवले. कांस्यपदकासाठीची जर्मनी व स्पेन ह्यांची लढत जादा वेळेत गेली. जर्मनीने ४-३ असा विजय मिळवित बारा वर्षांनंतर पदक जिंकले. दि. २७ ऑगस्टला झालेल्या अटीतटीच्या अंतिम लढतीने हॉकीला नवा विजेता मिळवून दिला. नियमित वेळेत १-१ अशी बरोबरी झाली. जादा वेळेत ऑस्ट्रेलियाच्या जेमी ड्वायर याने पेनल्टी कॉर्नरवर गोल करीत संघाला पहिले सुवर्णपदक मिळवून दिले. स्पर्धेत सर्वाधिक गोल करणाऱ्या पहिल्या सहा खेळाडूंमध्ये पदकविजेत्या संघांचे कोणीच नव्हते. पाकिस्तानच्या अब्बास सोहेल याने सर्वाधिक ११ गोल केले. दुसरा क्रमांक लागला दक्षिण कोरियाच्या ली जुंग-सिऑन ह्याचा (१०). भारताकडून सर्वाधिक सात गोल गगन अजितसिंगने केले.

महिला

स्पर्धा खेळविण्याच्या पद्धतीत पुन्हा एकदा बदल करण्यात आला. सहभागी १० संघांची दोन गटांमध्ये विभागणी करून साखळी पद्धतीने सामने झाले. प्रत्येक गटातील अव्वल दोन संघ पदकांच्या लढतीसाठी पात्र ठरले. ‘अ’ गटामध्ये चीन व अर्जेंटिना यांनी पहिले दोन क्रमांक मिळवून बाद फेरी गाठली. त्यानंतर जपान, न्यूझीलंड व स्पेन यांचा क्रमांक लागला. चीन चारही सामने सहज जिंकले. अर्जेंटिनाचा तेवढाच एक पराभव साखळीत झाला. मात्र अर्जेंटिनाने चीनला २-३ अशी कडवी लढत दिली. स्पेनचा सर्व सामन्यांमध्ये पराभव झाला.

द नेदरलँड्स, जर्मनी, दक्षिण कोरिया, ऑस्ट्रेलिया व दक्षिण आफ्रिका अशी ‘ब’ गटातील क्रमवारी राहिली. नेदरलँड्सने सर्व सामने जिंकताना दक्षिण आफ्रिकेविरुद्ध गोलांचा षट्कार चढविला. दक्षिण आफ्रिकेने साखळीतील पाचपैकी दोन गोल याच सामन्यात केले. गोलफरक उणे असूनही जर्मनीने बाद फेरी गाठली, ती दोन विजयांमुळे. दक्षिण आफ्रिकेने एकमेव विजय मिळविला तो जर्मनीविरुद्ध आणि ३-० असा एकतर्फी! एक-एक सामना जिंकणाऱ्या दक्षिण कोरिया व ऑस्ट्रेलिया यांच्यातील लढत बरोबरीत (२-२) सुटली. उपान्त्य फेरीचे सामने २४ ऑगस्टला झाले. दोन्ही सामने अतिशय चुरशीचे होऊन निकालासाठी पेनल्टी स्ट्रोकचा आधार घ्यावा लागला. अर्जेंटिना व नेदरलँड्स यांच्यातील लढतीत गोलफलक जादा वेळेनंतर २-२ असा राहिला. पेनल्टी स्ट्रोक्समध्ये नेदरलँड्सने ४-२ अशी बाजी मारली. चीन-जर्मनी सामन्यात जादा वेळ देऊनही गोलफलक कोरा राहिला. ही चुरस पेनल्टी स्ट्रोकच्या खेळीतही कायम राहिली आणि अखेर ४-३ अशा निसटत्या विजयाने जर्मनीने अंतिम फेरी गाठली. कांस्यपदकाच्या लढतीत लुसियानाने अखेरच्या मिनिटात केलेल्या फिल्ड गोलमुळे अर्जेंटिनाने चीनला हरविले.

दि. २६ ऑगस्टला झालेला अंतिम सामना चुरशीने खेळला गेला. त्यात जर्मनीने नेदरलँड्सवर २-१ मात करून पहिले सुवर्ण पटकाविले.

.........

(संदर्भ - olympics.com, sportskeeda.com आणि विकिपीडिया, भारतीय हॉकी महासंघ, आंतरराष्ट्रीय हॉकी महासंघ, आंतरराष्ट्रीय ऑलिंपिक समिती, भारतीय हॉकी ह्यांची संकेतस्थळे.)

........

आधीचे भाग इथे वाचा

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey1.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey2.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey3.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey4.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey5.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey6.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey7.html

----------------------

#भारतआणिऑलिंपिक #हॉकीचे_सुवर्णयुग #OlympicsHockey #IndiaInOlympics

#Olympics #India #hockey #TokyoOlympics #GoldMedal #MensHockey #atlanata96 

#sydney2000 #athens2004 #TotalHockey #CedricDSouza #DhanrajPillay

पदक राहिले दूर दूर

 ऑलिंपिक, भारत आणि हॉकी - ७

लॉस एंजेलिस ऑलिंपिकमध्ये चमकलेला तारा - विनितकुमार.
(छायाचित्र सौजन्य sportskeeda.com)

'खेळात राजकारण नको,' हे उद्गार व्यासपीठावरून काढून टाळ्या मिळतात. पण व्यवहार तसा नसतो. राजकारणातून ऑलिंपिंकवर बहिष्कार टाकण्याच्या खेळामुळे असेल, पण मॉस्को ऑलिंपिकमध्ये भारताला हॉकीचे सुवर्णपदक पुन्हा मिळविता आले. त्यामुळे काही काळ खंडित झालेलं सुवर्णयुग पुन्हा चालू झालं, असं चाहत्यांना वाटलं. ते समाधान अल्प काळचंच होतं, हे पुढं दिसून आलं. त्यानंतरच्या तिन्ही स्पर्धांमध्ये आपली कामगिरी खालावतच गेली. क्रमाक्रमाने आपण एक एक पायरी उतरत गेलो. 

लॉस एंजेलिस (१९८४) 

अर्धशतकानंतर अमेरिकेने पुन्हा एकदा ऑलिंपिकचे यजमानपद स्वीकारले. मॉस्को ऑलिंपिकवरील बहिष्काराचा बदला म्हणून सोव्हिएत रशियानेही तेच अस्त्र उगारल्याने काही खेळांवर परिणाम झाला. असे असूनही सहभागी देशांच्या संख्येचा नवा विक्रम झाला - एकूण १४० देश. भारतीय हॉकी संघ पदकाच्या शर्यतीत असेल, असे मानले जात होते. पण ते होणार नव्हते. आपली उपान्त्य फेरीची संधी थोडक्यात हुकली. संघाचे प्रशिक्षक बालकिशन सिंग ह्यांनी 'टोटल हॉकी'ची अंमलबजावणी केली. पारंपरिक आशियाई पद्धतीचा खेळ हेच आपलं बलस्थान मानणाऱ्या जुन्या-जाणत्यांकडून त्यावर टीकाही झाली.

युरोपीय देशांचं वर्चस्व हॉकीमध्ये वाढत होतं आणि ते देश 'टोटल हॉकी' पद्धतीनं खेळत होते. पदक जिंकायचं तर अशाच पद्धतीनं खेळणं कालसुसंगत आहे, असं बालकिशन ह्यांचं म्हणणं होतं. त्यात तीन 'हाफ बॅक'ऐवजी मधल्या फळीत आणि आघाडीला प्रत्येकी चार खेळाडू असा बदल होता. म्हणजे 'फॉरवर्ड'चाही एक खेळाडू कमी झाला होता.

पुरुष हॉकीचा समावेश असलेलं हे पंधरावं ऑलिंपिक. सहभागी १२ संघांची दोन गटांमध्ये विभागणी करण्यात आली. ‘अ’ गटात ऑस्ट्रेलिया, पश्चिम जर्मनी, भारत, स्पेन, मलेशिया व अमेरिका होते. ऑस्ट्रेलियाने सर्व सामने सहज जिंकून गटात अव्वल स्थान मिळविले. पश्चिम जर्मनी व भारत यांचे समान सात गुण होते (तीन विजय, एक बरोबरी व एक पराभव). सरस गोलफरकाच्या आधारावर पश्चिम जर्मनीला गटातील दुसरे स्थान मिळाले. (भारताने १४ गोल केले व ९ स्वीकारले. पश्चिम जर्मनीने १२ केले व त्यांच्याविरुद्ध फक्त ४ गोल झाले.) ऑस्ट्रेलियाने मलेशियाला ५-०, स्पेनला ३-१, पश्चिम जर्मनीला ३-०, भारताला ४-२ व अमेरिकेला २-१ असे हरवले. त्यांच्याकडून टेरी वॉल्श चमकला.

अमेरिकेला ५-१ हरवून भारताने चांगली सुरुवात केली. मर्व्हिन फर्नांडिसने दोन गोल केले. जोकिम कार्व्हालो, चरणजितकुमार व महंमद शाहीद ह्यांनी प्रत्येकी एका गोलाची भर घातली. अमेरिकेसाठी महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे त्यांना भारताविरुद्ध गोल नोंदविता आला! विनितकुमार शर्माच्या हॅटट्रिकमुळे मलेशियावर ३-१ विजय मिळविला. स्पेनविरुद्ध सामना जिंकला, तरी त्या संघाला तीन गोल करू देण्याची चूक अंतिमतः भोवलीच. फर्नांडिसने पुन्हा दोन आणि हरदीप सिंग व महंमद शाहीद ह्यांनी प्रत्येकी एक गोल केला. ऑस्ट्रेलियाविरुद्धच्या लढतीत विनितकुमार व कार्व्हालो ह्यांनी एक-एक गोल केला. उपान्त्य फेरी गाठण्यासाठी भारताला गटातील शेवटची लढत जिंकणं आवश्यक होतं. पण पश्चिम जर्मनीबरोबरचा सामना एकही गोल न होता बरोबरीत संपला. अमेरिकेला पुन्हा एकदा एकही सामना जिंकता आला नाही.

इंग्लंड, पाकिस्तान, द नेदरलँड्स, न्यूझीलंड, केनिया व केनिया संघ असलेल्या ‘ब’ गटातील चार सामने बरोबरीत सुटले. इंग्लंडने चार सामने जिंकून व एक बरोबरीत सोडवून अव्वल स्थान मिळविले. याही गटातला दुसरा क्रमांक गोलफरकाच्या आधारेच ठरविण्यात आला. पाकिस्तान (२ विजय, ३ बरोबरी, गोल १६-७) व द नेदरलँड्स (३ विजय, १ बरोबरी, १ पराभव, गोल १६-९) अशी परिस्थिती होती. त्यामुळे एक सामना कमी जिंकूनही पाकिस्तान सुदैवी ठरले. इंग्लंडने केनिया (२-१), कॅनडा (३-१) न्यूझीलंड (१-०) व नेदरलँड्स (४-०) या लढती सहज जिंकल्या. पाकिस्तानबरोबरचा सामना गोलविना बरोबरीत राहिला. पाकिस्तानची पहिल्याच सामन्यात न्यूझीलंडशी (३-३) बरोबरी झाली. केनिया (३-०), कॅनडा (७-१) यांच्यावर मोठे विजय मिळविताना नेदरलँड्सविरुद्ध मात्र बरोबरीत (३-३) समाधान मानावे लागले. हीच बरोबरी नेदरलँड्सला महागात पडली. माँट्रिअल ऑलिंपिकमध्ये सुवर्ण जिंकलेल्या न्यूझीलंडला एकच विजय मिळविता आला.

दीर्घ काळानंतर सुवर्णपदक जिंकण्याचे इंग्लंडचे स्वप्न उपान्त्य सामन्यातच भंगले. पश्चिम जर्मनीने एकहार्ड श्मिटच्या एकमेव गोलाच्या जोरावर इंग्लंडला पराभूत केले. तेवढ्या चुरशीच्या दुसऱ्या उपान्त्य सामन्यात पाकिस्तानने हसन सरदारच्या गोलामुळे ऑस्ट्रेलियाचा पराभव केला. दि. ११ ऑगस्टची पाकिस्तान-पश्चिम जर्मनी अंतिम लढत अटीतटीची झाली. खेळाच्या नियमित वेळेत दोन्ही संघ १-१ (पीटर मायकेल व हसन सरदार) असे बरोबरीत होते. जादा वेळेत ब्याऐंशीव्या मिनिटाला पाकिस्तानच्या कलीमुल्ला खानने गोल करून म्यूनिच ऑलिंपिकमधल्या पराभवाचा बदला घेतला. इंग्लडने ऑस्ट्रेलियाला ३-२ हरवून कांस्यपदक जिंकले. भारताने न्यूझीलंड व द नेदरलँड्स यांना हरवून पाचवे स्थान मिळविले. विनितकुमारच्या गोलमुळे न्यूझीलंडविरुद्ध १-० विजय मिळाला. द नेदरलँड्सला मात्र ५-२ असे हरवले. त्यात मर्व्हिनचे दोन, विनितकुमार, शाहीद व झफर इक्बाल ह्यांचा प्रत्येकी एक गोल होता. स्पर्धेत हसन सरदारने सर्वाधिक १०, टेरी वॉल्शने (ऑस्ट्रेलिया) ८, कर्ली सीन (इंग्लंड) ७, मर्व्हिन फर्नांडिस व विनितकुमार शर्मा (प्रत्येकी) ६ गोल केले.

महिला 

सहभागी सहा संघांमध्ये साखळी पद्धतीने सामने झाले व पहिल्या तीन क्रमांकांचे संघ पदकांचे मानकरी ठरले. या स्पर्धेत भारताचा संघ सहभागी झाला नव्हता. द नेदरलँडसने चार सामने जिंकून अव्वल स्थानासह सुवर्णपदक जिंकले. पश्चिम जर्मनीने दोन विजयांसह दोन सामने बरोबरीत सोडवून आणि एकच पराजय स्वीकारून सहा गुणांसह रौप्यपदक पटकाविले. अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया व कॅनडा यांनी प्रत्येकी दोन सामने जिंकल्याने कांस्यपदकासाठी मोठी चुरस होती. पण गोलफरक उणे आल्याने कॅनडा स्पर्धेतून बाद झाला. अमेरिका व ऑस्ट्रेलिया यांची गोलसरासरी समान असल्याने कांस्यपदकासाठी या दोन देशांमध्ये पेनल्टी शूटआऊट झाले. त्यात अमेरिकेने बाजी मारली.

सोल (१९८८)

लोकशाहीचा स्वीकार केल्याबद्दल दक्षिण कोरियाला ऑलिंपिकच्या आयोजनाची भेट मिळाली. तथापि बहिष्काराचे सत्र या वेळीही चालूच राहिले. उत्तर कोरिया, क्यूबा, इथिओपिया, निकाराग्वा आदी देशांनी बहिष्कार टाकूनही १५३ देश सहभागी झाले. हा नवा विक्रम! पुरुष हॉकीमध्ये तब्बल सहा दशकांनंतर पदकाच्या यादीत भारत किंवा पाकिस्तान नाही आणि इंग्लंडला अडुसष्ट वर्षांनंतर सुवर्णपदक, ही या ऑलिंपिकची वैशिष्ट्ये.

पुरुष विभागात ऑस्ट्रेलिया, द नेदरलँड्स, पाकिस्तान, अर्जेंटिना, स्पेन व केनिया ह्यांचा समावेश असलेल्या ‘अ’ गटातून ऑस्ट्रेलिया व नेदरलँड्स ह्यांनी उपान्त्य फेरी गाठली. पाकिस्तान तिसऱ्या क्रमांकावर राहिला.

भारताचा समावेश असलेल्या ‘ब’ गटातून पश्चिम जर्मनी व इंग्लंड उपान्त्य फेरीसाठी पात्र ठरले. भारत तिसऱ्या, त्यानंतर सोव्हिएत रशिया, दक्षिण कोरिया व कॅनडा अशी क्रमवारी राहिली. गटातील चार सामने बरोबरीत सुटले. सोव्हिएत रशियासारख्या तुलनेने नवख्या संघाकडून आपल्या संघाने ०-१ असा धक्कादायक पराभव पत्करला. सामन्याच्या पहिल्याच मिनिटाला हा गोल देव्यादोव इगोर ह्याने केला. लॉस एंजेलिसमध्ये रौप्यपदकविजेत्या पश्चिम जर्मनीशी मात्र आपण १-१ अशी बरोबरी साधली. खरं तर ज्यूड फेलिक्सने पहिला गोल करून संघाला आघाडीवर नेले. पण नंतर काही वेळाने जर्मनीने बरोबरी साधली.

यजमान दक्षिण कोरियाविरुद्धच्या सामन्यातही पहिल्याच मिनिटाला भारतावर गोल चढला. त्या धक्क्यातून बाहेर पडण्यासाठी मदत झाली ज्यूड फेलिक्सच्या बरोबरी साधणाऱ्या गोलाची. नंतर थोयबा सिंगने दोन गोल चढवत ३-१ विजय मिळवून दिला. नेमकी तीच स्थिती कॅनडाविरुद्ध झाली. कॅनडाच्या मायकेलने फिल्ड गोल करून संघाला आघाडी मिळवून दिली. त्यानंतर मात्र भारतीय खेळाडूंनी आक्रमक खेळ केला. पेनल्टी कॉर्नरची संधी दोनदा साधत मोहिंदरपाल सिंगने संघाला आघाडीवर नेले. त्यानंतर मर्व्हिन फर्नांडिस, ज्यूड फेलिक्स व बी. सुब्रमणी ह्यांनी फिल्ड गोल करीत स्पर्धेतला आपला सर्वांत मोठा ५-१ विजय साकार केला. पण हे दोन्ही विजय अंतिमतः पदकाच्या दृष्टीने निरुपयोगी ठरले. इंग्लंडने कुठल्याही प्रतिकाराची संधी न देता ३-० असा मोठा विजय मिळविला आणि आपल्याला गटात तिसऱ्या क्रमांकावर समाधान मानावे लागले. साखळी सामन्यांत आपण जेमतेम नऊ गोल केले आणि सात स्वीकारले.

रशियाविरुद्धच्या लढतीत कर्णधार परगटसिंग. सलामीच्या ह्या सामन्यातच
भारताला पराभव पत्करावा लागला.

पाच ते आठ क्रमांक ठरविण्यासाठी झालेल्या सामन्यांतही भारताला अजून एक धक्का बसायचा होताच. अर्जेंटिनाविरुद्धच्या लढतीत गोलांचा पाऊस पडूनही सामना जादा वेळेनंतर ६-६ असा बरोबरीत सुटला. मग पेनल्टी शूट आऊटमध्ये ४-३ असा कसाबसा विजय मिळाला. नंतर गाठ पडली पाकिस्तानशी. त्या लढतीत पाकिस्तानने २-१ असा विजय व पाचवे स्थान मिळविले. ह्या ऑलिंपिकमध्ये भारतीय संघाकडून पदकाची अपेक्षा ठेवणंच अवघड होतं. ऑलिंपिकच्या दोन वर्षं आधी झालेल्या विश्वचषक स्पर्धेत आपण तळाला - बाराव्या क्रमांकावर - राहिलो. ऑलिंपिकसाठी संघ निवडताना मोठीच कसरत करावी लागली. महंमद शाहीद, एम. एम. सोमय्या, मर्व्हिन फर्नांडिस ह्यांची निवड कशी झाली, असा प्रश्न अनेकांना पडला. संघातल्या वरिष्ठ खेळाडूंना टाळून पदार्पण करणाऱ्या परगट सिंगची कर्णधार म्हणून नेमणूक करण्यात आली. तेही वादाचं एक निमित्त ठरलं.

पहिल्या उपान्त्य सामन्याच्या पूर्वार्धात एका गोलने पिछाडीवर पडल्यानंतर पश्चिम जर्मनीने बाजी पलटवत नेदरलँड्सला २-१ हरवून अंतिम फेरी गाठली. इंग्लंड-ऑस्ट्रेलिया लढतही रंगतदार झाली. इंग्लंड पहिल्याच मिनिटाला गोल नोंदवित आघाडी घेतली. नंतर ऑस्ट्रेलियाने संधी साधत दोन गोल केले. पण अखेर इंग्लंडने ३-२ अशी बाजी मारून ४० वर्षांनंतर अंतिम फेरी गाठली. तिन्ही गोल कर्ली सीन याने केले.

एक ऑक्टोबर रोजी झालेल्या अंतिम सामन्यामध्ये इंग्लंडने सुरुवातीपासूनच जोरदार खेळ करीत निर्णायक ३-० आघाडी घेतली. इम्रान शेरवानीने दोन व सीनने एक गोल केला. पश्चिम जर्मनीकडून उत्तरार्धात एकमेव गोल डॉप हाईनर याने केला. अशा रीतीने इंग्लंडने दीर्घ काळानंतर सुवर्णपदक जिंकले. कांस्यपदकासाठीच्या सामन्यात नेदरलँड्सने कांगारूंना २-१ असे पराभूत केले. नेदरलँड्सचे हे ३६ वर्षांनंतरचे पदक. स्पर्धेत सर्वाधिक गोल करण्याची कामगिरी द नेदरलँड्सच्या फ्लोरिस जान बोव्हेलँडर याने केली. त्याने नऊही गोल पेनल्टी कॉर्नरवर केले. भारताकडून मोहिंदरपाल सिंग (पाच गोल) अव्वल ठरला.

महिला

समावेशानंतरच्या तिसऱ्या स्पर्धेत संघांची संख्या वाढून आठ झाली. त्यामुळे त्यांची दोन गटांत विभागणी करून आधी साखळी व नंतर पदकांसाठीचे सामने असा बदल झाला. ह्या स्पर्धेतही भारताचा संघ नव्हता. यजमानांच्या संघाने धडाकेबाज खेळ करीत पदार्पणातच रौप्यपदक जिंकले.

‘अ’ गटामध्ये द नेदरलँड्सने तिन्ही सामने जिंकून अव्वल स्थान मिळविले. एक जय, एक बरोबरी व एक हार असणारा इंग्लंडचा संघ दुसऱ्या क्रमांकावर राहिला. अर्जेंटिना तिसऱ्या व अमेरिका शेवटच्या क्रमांकावर राहिली. ‘ब’ गटात दक्षिण कोरियाचा संघ अग्रस्थानी राहिला. ऑस्ट्रेलिया दुसऱ्या, पश्चिम जर्मनी तिसऱ्या व कॅनडा अखेरच्या क्रमांकावर राहिला.

दक्षिण कोरियाने उपान्त्य फेरीतही सफाईदार खेळ करीत इंग्लंडला १-० असे हरविले. दुसऱ्या चुरशीच्या लढतीत ऑस्ट्रेलियाने द नेदरलँड्सवर ३-२ मात केली. दि. ३० सप्टेंबरला झालेला अंतिम सामना तुलनेने एकतर्फी झाला. कर्णधार डेबोरा बाऊमन व मिशेल केप्स ह्यांच्या गोलांमुळे ऑस्ट्रेलियाने यजमानांना २-० हरवून पहिले सुवर्णपदक जिंकले. कांस्यपदकाच्या लढतीत द नेदरलँड्सने इंग्लंडला ३-१ असे हरविले. या स्पर्धेत द नेदरलँड्सच्या लेज्युनी लिसान हिने सर्वाधिक आठ गोल केले.

बार्सिलोना (१९९२)

बहिष्काराच्या अस्त्रापासून ऑलिंपिकची साधारण दोन दशकांनंतर सुटका झाली ती बार्सिलोनामध्येच. जागतिक इतिहासाच्या महत्त्वाचे बदल घडले होते. दोन्ही जर्मनींचे एकत्रिकरण आणि सोव्हिएत रशिया अस्तंगत झाला होता. रशियापासून स्वतंत्र झालेले सर्व १५ देश एक संघ म्हणूनच ह्या ऑलिंपिकमध्ये सहभागी झाले.

पुरुष विभागात भारतासाठी हे ऑलिंपिक अजून एक पाऊल मागे नेणारे ठरले. संघ सातव्या क्रमांकावर राहिला आणि त्याच वेळी पाकिस्तानने पुन्हा एकदा उसळी मारून पाचव्या क्रमांकापासून कांस्यपदकापर्यंत मजल मारली. ‘अ’ गटात समाविष्ट असलेल्या भारताची कामगिरी सुमार झाली. तीन पराभव व फक्त दोन विजय अशा खेळामुळे संघाला गटात चौथ्या क्रमांकावर समाधान मानावं लागलं.

धनराज पिल्लेचं ऑलिंपिकमध्ये पदार्पण
(छायाचित्र सौजन्य - इकॉनॉमिक टाइम्स)

सलामीच्या लढतीतच जर्मनीकडून भारताला ०-३ पराभव पत्करावा लागला. आक्रमक जर्मनांनी भारताला कोणतीही संधी दिली नाही. अर्जेंटिनाविरुद्ध परगटसिंगने पहिल्या काही मिनिटांतच गोल करून आघाडी मिळवून दिली. तोच विजयी गोल ठरला. इंग्लंडविरुद्धचा सामनाही निराशाजनक ठरला. हिल रॉबर्टने इंग्लंडला आरंभी आघाडी मिळवून दिली. ज्यूड फेलिक्सने त्रेपनाव्या मिनिटाला बरोबरी साधली. पण त्यानंतर काही मिनिटांच्या अंतराने कर्ली सीन व रॉबर्ट थॉमसन ह्यांनी दोन गोल करून भारताला सावरण्याची संधीच दिली नाही. त्या पाठोपाठच्या सामन्यात ऑस्ट्रेलियानेही निसटता पराभव केला. जे स्टेसी ह्याने तिसऱ्याच मिनिटाला केलेला गोल सामन्यातला एकमेव ठरला. भारतीय खेळाडूंचे आक्रमणाचे सारे प्रयत्न कांगारूंच्या बचाव फळीने व्यर्थ ठरविले. ह्या पराभवाने उपान्त्य फेरी गाठण्याचे स्वप्न सलग दुसऱ्या वेळी फोल झाले. इजिप्तविरुद्ध मिळविलेला विजय (२-१) पदकापर्यंत नेणारा नव्हता. जगबीरसिंग व मुकेशकुमार ह्यांनी प्रत्येकी एक गोल केला.

क्रमवारी ठरविण्याच्या सामन्यांतही पराभवाने भारताचा पिच्छा सोडला नाही. ‘क्रॉसओव्हर’मध्ये स्पेनकडून (२-०) पराभूत झाल्यानंतर भारताने सातव्या-आठव्या क्रमांकासाठीच्या लढतीत न्यूझीलंडला हरवले. मुकेशकुमारचे दोन व परगटचा एक गोल ह्यामुळे ही लढत ३-२ अशी जिंकत भारताने कसंबसं सातवं स्थान मिळविलं. ह्या अपयशाची अनेक कारणं नंतर सांगण्यात आली. त्यातलं (नेहमीचंच) महत्त्वाचं म्हणजे गटबाजी. संघटनेत काहीच ठीकठाक चाललं नव्हतं. बालकिशन सिंग ह्यांच्या खांद्यावर पुन्हा एकदा प्रशिक्षकपदाची जबाबदारी टाकण्यात आली. ऑलिंपिकसाठी संघ अगदी शेवटच्या क्षणी पात्र ठरला. तो कसा पात्र ठरला ह्याची सुरस कथा नंतर बरीच वर्षं चघळली गेली. अशा परिस्थितीत बालकिशन काही चमत्कार घडवतील, ही आशाच फुकी होती. अतिशय व्यथित मनानं ते ह्या खेळापासून मग दूरच राहिले. पुण्याच्या धनराज पिल्ले ह्याची ही पहिलीच स्पर्धा.

‘अ’ गटात ऑस्ट्रेलिया व जर्मनी यांनी प्रत्येकी चार सामने जिंकले. या दोन्ही संघांमधील लढत १-१ बरोबरीत सुटल्याने त्यांचे समान नऊ गुण झाले. पण सरस गोल सरासरीमुळे ऑस्ट्रेलियाने गटात पहिले स्थान मिळविले. पाकिस्तानने जुन्या खेळाची आठवण करून देत ‘ब’ गटातील पाचही सामने जिंकत पहिले स्थान पटकाविले. द नेदरलँड्सने चार सामने जिंकत उपान्त्य फेरीतील जागा निश्चित केली. 

दि. ५ ऑगस्टला उपान्त्य सामने झाले. त्यात ऑस्ट्रेलियाने नेदरलँड्सचा कडवा प्रतिकार ३-२ असा मोडून काढला. पाकिस्तान व जर्मनी यांच्यातील सामना जोरदार झाला. खालीद बशीरने पाकिस्तानला आघाडी मिळवून दिली. फिशर कार्स्टन याने बरोबरी साधणारा गोल केल्यावर नियमित वेळेत सामना १-१ असा अनिर्णीत राहिला. जादा वेळेत फिशर पुन्हा एकदा पावल्याने जर्मनीने अंतिम फेरी गाठली.

अंतिम लढत दि. ८ ऑगस्टला झाली. मिशेल हिल्गर्सने दुसऱ्या व एकोणसाठाव्या मिनिटाला गोल साधून जर्मनीला आघाडी मिळवून दिली. ऑस्ट्रेलियाच्या ग्रेग कॉर्बिटने सहासष्टाव्या मिनिटाला केलेल्या गोलमुळे निकालावर काही फरक पडला नाही. अंतिम फेरीत पराभूत होण्याची आधीच्या दोन ऑलिंपिकची परंपरा खंडित करीत जर्मनीने दोन दशकांनंतर सुवर्णपदक पटकाविले. पाकिस्तानने द नेदरलँड्सचा ४-३ पराभव करून कांस्यपदक मिळविले आणि आशियाचे अस्तित्व काही प्रमाणात दाखवून दिले. या स्पर्धेत सर्वाधिक गोलांची नोंद पुन्हा एकदा द नेदरलँड्सच्या फ्लोरिस जान बोव्हेलँडर याने केली. त्याचे अकराही गोल पेनल्टी कॉर्नरवर केलेले होते. अर्जेंटिनाचा फर्नांडो फराराही त्याच्या जोडीला होता. सुवर्णपदकविजेत्या जर्मनीकडून फिशरने सर्वाधिक सात गोल केले. 

महिला

जर्मनी, स्पेन, ऑस्ट्रेलिया व कॅनडा यांचा समावेश असलेल्या ‘अ’ गटात जर्मनी व स्पेन प्रत्येकी दोन सामने जिंकून आघाडीवर राहिले. गोलफरकाच्या आधारे जर्मनीचा संघ अव्वल ठरला. ‘ब’ गटामध्ये दक्षिण कोरिया, इंग्लंड व द नेदरलँडस यांनी प्रत्येकी दोन सामने जिंकून चार गुण मिळविले. गोलफरकाच्या आधारे दक्षिण कोरियाला पहिले व इंग्लंडला दुसरे स्थान मिळाले. या तिन्ही देशांकडून न्यूझीलंडला मात्र पराभव स्वीकारावा लागला.

उपान्त्य सामने दि. ४ ऑगस्टला झाले. त्यात जर्मनीने इंग्लंडचा २-१ असा पराभव केला. दुसरी लढत चुरशीची होऊन जादा वेळेत गेली. त्यात स्पेनने दक्षिण कोरियाला २-१ हरवले. सात ऑगस्ट रोजीचा अंतिम सामनाही अटीतटीचा होऊन विजेता ठरविण्यासाठी जादा वेळेचा उपयोग करावा लागला. त्यात स्पेनने २-१ अशी बाजी मारली. कांस्यपदकाचा निकालही जादा वेळेतच लागला. त्यात इंग्लंडने दक्षिण कोरियावर ४-३ असा विजय मिळविला. फ्रान्झिस्का (जर्मनी) व जेन सिक्सस्मिथ (इंग्लंड) ह्यांनी सर्वाधिक पाच गोल केले. 

.....

(संदर्भ - olympics.com, sportskeeda.com आणि विकिपीडिया, 'द हिंदू', भारतीय हॉकी महासंघ, आंतरराष्ट्रीय हॉकी महासंघ, आंतरराष्ट्रीय ऑलिंपिक समिती, भारतीय हॉकी ह्यांची संकेतस्थळे.)

.....

आधीचे भाग इथे वाचा

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey1.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey2.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey3.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey4.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey5.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey6.html

............

#भारतआणिऑलिंपिक #हॉकीचे_सुवर्णयुग #OlympicsHockey #IndiaInOlympics

#Olympics #India #hockey #TokyoOlympics #GoldMedal #MensHockey #LosAngeles84 #Seoul88 #Barcelona92 #TotalHockey #BalkishanSingh

वर्चस्वाला सुरुंग

ऑलिंपिक, भारत आणि हॉकी - ६

उपान्त्य सामन्यात पराभव. पाकिस्तानी आक्रमकाचा फटका अडविण्यात भारतीय बचावफळीला
अपयश. समाधान कांस्यपदकावर. (छायाचित्र सौजन्य scroll.in)

म्यूनिच, माँट्रिअल आणि मॉस्को... हे प्रत्येक ऑलिंपिक भारतीय हॉकीला, तिच्या चाहत्यांना वेगळाच अनुभव देऊन गेले. अंतिम फेरी हुकण्याचा अनुभव मेक्सिको सिटीप्रमाणं म्यूनिचनंही दिला. पण तिथंही किमान कांस्यपदक तरी मिळालं, ह्याचं समाधान होतं. पण तेही माँट्रिअलमध्ये हिरावलं गेलं. एकच वर्ष आधी विश्वचषक जिंकणारा हा संघ साखळीतच गारद झाला. मॉस्कोमध्ये भारतानं आठवं सुवर्ण जिंकलं खरं; पण ते यश म्हणावं तेवढं चोख नव्हतं. जगातले बहुतेक बलाढ्य देश स्पर्धेत सहभागी नसतानाही भारताला सर्व सामने जिंकता आले नाहीत. तथापि भळभळत्या जखमेवर त्या सुवर्णपदकाची तात्पुरती मलमपट्टी झाली, एवढं मात्र खरं.

म्यूनिच (१९७२)

पॅलेस्टिनी अतिरेक्यांनी ‘ऑलिंपिक व्हिलेज’वर केलेल्या भीषण हल्ल्याने या ऑलिंपिकची इतिहासात वेगळीच नोंद झाली. अगदी तशीच नकोशी नोंद हॉकीतील अंतिम सामन्यानंतर झाली. अंतिम सामन्यात यजमान पश्चिम जर्मनीकडून पराभूत झाल्यानंतर पाकिस्तानचे खेळाडू, संघाचे पदाधिकारी व पाठीराखे यांनी अभूतपूर्व गोंधळ घातला. सामना संपल्याची शिटी वाजताच हे सारे मैदानात धावले. खेळाडूंनी रौप्यपदक गळ्यात घालण्यासही नकार देत ती फेकून दिली. पश्चिम जर्मनीच्या ह्या विजयाने तब्बल ५२ वर्षांनंतर सुवर्णपदक युरोप खंडात आले. पूर्व जर्मनीचा संघ स्पर्धेत नव्हता. आशियाई वर्चस्वाला धक्का मिळण्यास याच स्पर्धेने सुरुवात झाली. भारताच्या दृष्टीने पाहायचे झाले, तर सलग दुसऱ्या स्पर्धेत आपण अंतिम फेरी गाठण्यात अपयशी ठरलो. त्याच बरोबर ऑलिंपिकमधील दुसरे कांस्यपदक आपल्या वाट्याला आले.

एकूण १६ संघांची दोन गटांमध्ये विभागणी करण्यात आली. गटवार साखळी आणि नंतर बाद सामने असे स्वरूप कायम राहिले. भारताचा समावेश असलेल्या ‘ब’ गटात हॉलंड (द नेदरलँड्स), इंग्लंड, ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड, पोलंड, केनिया व मेक्सिको संघ होते. भारत व नेदरलँड्स यांनी सारखेच म्हणजे पाच सामने जिंकले. तथापि एका पराभवामुळे नेदरलँड्सचा एक गुण कमी झाला आणि गटात दुसरा क्रमांक राहिला.

गटामध्ये अव्वल स्थान मिळविलेल्या भारताची सुरुवात फारशी चांगली झाली नाही. नेदरलँड्सविरुद्धची सलामीची लढत बरोबरीत (१-१) सुटली. हा एकमेव गोल होता अशोककुमारचा. मेजर ध्यानचंद ह्यांचा हा सुपुत्र. त्यानंतरच्या दोन सामन्यांत मात्र भारताला चांगला सूर सापडला. मुखबैनसिंगचे तीन गोल, मायकेल किंडो व कर्णधार हरमिकसिंग (प्रत्येकी एक गोल) ह्यांच्या जोरदार खेळामुळे इंग्लंडविरुद्ध ५-० असा दणदणीत विजय मिळाला. त्यानंतर गाठ पडली ऑस्ट्रेलियाशी. तिथे पुन्हा चमकला मुखबैनसिंग. त्याच्या हॅटट्रिकमुळे आपण ३-१ गोलफरकाने जिंकलो. मेक्सिको सिटी स्पर्धेतील पराभवाचा जणू बदलाच होता हा.

सलग दोन विजयांनंतर संघ काहीसा ढेपाळला आणि पुन्हा एक बरोबरी झाली. पोलंडने पिछाडीवरून भारताला २-२ असे अडविले. हरमिकसिंग व पी. बी. गोविंदा ह्यांनी प्रत्येकी एक गोल केला. पुढचा सामनाही अटीतटीचाच झाला. चांगली झुंज देणाऱ्या केनियाला ३-२ हरविण्यात आपल्याला यश आले. मुखबैनने पुन्हा दोन गोल केले. हरमिकने एक गोल करून त्याला साथ दिली. त्यानंतरच्या सामन्यात भारताने प्रतिस्पर्ध्याला धूळ चारली. कुलवंतसिंग (३), अशोककुमार (२), हरमिक, किंडो व गोविंदा (प्रत्येकी १) ह्यांना सूर सापडल्याने मेक्सिकोविरुद्ध दणदणीत विजय (८-०) मिळाला. गटातील अखेरचा सामना होता न्यूझीलंडशी. त्यातही विजयासाठी झगडावे लागले. कुलवंतसिंग, एम. पी. गणेश व किंडो ह्यांनी प्रत्येकी एक गोल केला. ह्या सामन्यात ३-२ विजय मिळवून भारताने गटात पहिला क्रमांक मिळविला.

मेक्सिको सिटी ऑलिंपिकच्या तुलनेत चांगली कामगिरी करूनही इंग्लंडला पदकांच्या शर्यतीत स्थान मिळाले नाही. गत रौप्यपदकविजेत्या ऑस्ट्रेलियाला सूर गवसला नाही. तीन विजय, प्रत्येकी दोन पराभव व बरोबरी यामुळे त्यांचे गटात चौथे स्थान राहिले. मेक्सिकोची पाटी कोरीच राहिली. संघाला पूर्ण स्पर्धेत अवघा एक गोल करता आला.

‘अ’ गटात यजमानांसह पाकिस्तान, मलेशिया, स्पेन, बेल्जियम, फ्रान्स, अर्जेंटिना आणि युगांडा संघ होते. पश्चिम जर्मनीची वाटचाल यजमानांना साजेशी दिमाखदार झाली. संघाने सातपैकी सहा सामने जिंकले व एक बरोबरीत सुटला. त्यांनी बेल्जियम (५-१), मलेशिया (१-०), अर्जेंटिना (२-१), पाकिस्तान (२-१), स्पेन (२-१) आणि फ्रान्स (४-०) असे विजय मिळवले. युगांडाने आश्चर्याचा धक्का देत त्यांच्याबरोबरचा सामना १-१ बरोबरीत सोडवला. गटात दुसऱ्या क्रमांकावर राहिलेल्या पाकिस्तानला एका पराभवाची चव चाखावी लागली आणि एक सामना बरोबरीत सुटला. मलेशिया व फ्रान्स संघांवर पाकिस्तानने प्रत्येकी ३-०, तर युगांडा, अर्जेंटिना व बेल्जियम यांच्याविरुद्ध प्रत्येकी ३-१ गोलने विजय मिळवला. स्पेनबरोबरची लढत बरोबरीत सुटली. ह्या गटातील सात सामने बरोबरीत सुटले. त्यात सर्वाधिक चार सामने स्पेनचे होते. फक्त फ्रान्सच्या सर्व लढती निकाली झाल्या.

दोन्ही उपान्त्य सामने ८ सप्टेंबर रोजी झाले. पश्चिम जर्मनीने नेदरलँड्सचा ३-० असा सहज पराभव केला. पारंपरिक प्रतिस्पर्ध्याशी पहिल्यांदा उपान्त्य लढत खेळताना भारताला सूर सापडलाच नाही. पाकिस्तानने ही लढत २-० फरकाने जिंकली. कांस्यपदकासाठी १० सप्टेंबर रोजी झालेल्या सामन्यात भारताने द नेदरलँड्सचा २-१ पराभव केला. गोविंदा व मुखबैन ह्यांनी प्रत्येकी एक गोल केला.

अंतिम सामना गाजला तो वेगळ्याच अर्थाने. मिकेल क्राऊज याने साठाव्या मिनिटाला केलेला गोल सामन्यातला एकमेव होता. त्याच जोरावर पश्चिम जर्मनीने हॉकीतले पहिले सुवर्ण जिंकले. पण पाकिस्तानी संघाला हा पराभव पचविता आला नाही. त्यांचे खेळाडू, अधिकारी ह्यांनी गोंधळ घातला.

भारताने इथे तुलनेने तरुण, नवोदितांचा संघ उतरविला. मेक्सिको सिटी ऑलिंपकमध्ये खेळलेले फक्त चौघेच संघात होते. हॉकीचे सुपर स्टार बनलेल्या अशोककुमार, गोविंदा, मायकेल किंडो ह्यांचे पदार्पण ह्याच ऑलिंपिकमध्ये झाले. किंडो हा देशाकडून खेळणारा पहिला आदिवासी हॉकीपटू. पुढे ऑलिंपिकमध्ये टेनिसचे पहिले कांस्यपदक जिंकून देणाऱ्या लिएंडर पेसचे वडील व्हेस पेस ह्यांचा संघात समावेश होता. भारताने पूर्ण स्पर्धेत केलेल्या गोलांमधील एक तृतीयांश, म्हणजे नऊ गोलांचा वाटा एकट्या मुखबैनचा होता.

माँट्रिअल (१९७६)

बहिष्काराच्या अस्त्राला याच ऑलिंपिकपासून सुरुवात झाली आणि त्यात पुढची तीन ऑलिंपिक झाकोळून गेली. वर्णद्वेषाच्या मुद्द्यावरून टांझानियासह २२ आफ्रिकी देशांनी बहिष्कार टाकला. नादिया कोमनेची नावाचा जिम्नॅस्टिक्समधील तारा इथेच उदयास आला. हॉकी स्पर्धेतील सहभागी संघाची संख्या पाचने कमी झाली. इंग्लंडचा संघही नव्हता. कृत्रिम हिरवळीवर खेळवली गेलेली ही पहिलीच स्पर्धा. आदल्या वर्षी झालेल्या विश्वचषक स्पर्धेत विजेता ठरलेल्या भारतीय संघाकडून मोठ्या अपेक्षा होत्या. तथापि पदरी निराशाच पडली. ऑलिंपिकमध्ये पहिल्यांदाच भारत गटसाखळीत गारद झाला. एकही आशियाई संघ नसलेली अंतिम लढत तब्बल ४८ वर्षांनी झाली.

अकरा संघांचे दोन गट, गटात साखळी सामने व त्यातील पहिले दोन संघ उपान्त्य फेरीत हा आराखडा कायम राहिला. ‘अ’ गटात द नेदरलँड्स, ऑस्ट्रेलिया, भारत, मलेशिया, कॅनडा व अर्जेंटिना संघ होते. नेदरलँड्सने पाचही सामने जिंकून उपान्त्य फेरीत प्रवेश निश्चित केला.

एक वर्षच आधी कुआलालम्पूर येथे झालेल्या विश्वचषक स्पर्धेत अजिंक्य ठरलेल्या अजितपाल सिंगच्या नेतृत्वाखालील भारतीय संघाकडून मोठ्या अपेक्षा होत्या. संघाने अर्जेंटिनाला ४-० असे लीलया हरवून मोहिमेची सुरुवात चांगली केली. सामन्याच्या पहिल्याच मिनिटाला कर्णधार अजितपालने गोल केला. चांदसिंग व सुरजितसिंग ह्यांनी भारताची आघाडी वाढविली. कर्णधाराने सहासष्टाव्या मिनिटाला आणखी एक गोल करून विजयावर शिक्कामोर्तब केलं. पण पुढच्याच सामन्यात धक्का बसायचा होता. द नेदरलँड्सने भारताला ३-१ असं चकित केलं. आपल्याकडून एकमेव गोल व्हिक्टर जॉन फिलिप्सनं केला.

हा पराभव कमी वाटावा असा निकाल त्यानंतरच्या लढतीचा लागला. ऑस्ट्रेलियाने ६-१ असा दणदणीत पराभव केला. ऑलिंपिकमधला हा भारताचा आतापर्यंतचा सर्वांत मोठा पराभव होय! कांगारूंकडून रोनाल्ड विल्यम रीलेने धडाका लावत तीन गोल केले. सुरजितसिंगने एकविसाव्या मिनिटाला केलेला गोल एवढाच काय तो दिलासा. त्यानंतर कॅनडा व मलेशिया ह्यांच्याविरुद्धचे सामने भारताने ३-० याच गोलफरकाने जिंकले. कॅनडाविरुद्ध फिलिप्सनं दोन व अजितपालनं एक गोल केला. अशोककुमार (दोन) व सुरजितसिंग (एक) मलेशियाविरुद्धच्या विजयाचे मानकरी.

ह्या गटातील दुसऱ्या क्रमांकाचा संघ निवडण्यासाठी टाय ब्रेकरचा अवलंब करावा लागला. भारत व ऑस्ट्रेलिया ह्यांचे समान गुण होते. गटातील दुसऱ्या क्रमांकाचा संघ निवडण्यासाठी त्यांच्यात जादा सामना खेळविण्यात आला. त्यात चार्ल्सवर्थने तेहतिसाव्या मिनिटाला गोल करून ऑस्ट्रेलियाला आघाडी दिली. पण त्यानंतर मिनिटभरातच सुरजितसिंगने बरोबरी साधला. अखेर त्याच गोलफलकावर सामना १-१ असा बरोबरीत सुटला. निर्णय तर होणे आवश्यक होते. त्यामुळे पेनल्टी स्ट्रोकचा आधार घेण्यात आला. त्यात ऑस्ट्रेलियाने ५-४ अशी बाजी मारली. चौथा पेनल्टी स्ट्रोक घेणारा अजितसिंग अपयशी ठरला आणि पहिल्यांदाच भारताला पदकाच्या शर्यतीतून बाहेर पडावं लागलं. भारताच्या गोलफरकामध्येही लक्षणीय फरक झाला. केलेले गोल व स्वीकारलेले गोल यातील अंतर तीनवर (१२-९) आले. मलेशियाने दोन, तर कॅनडा व अर्जेंटिना यांनी प्रत्येकी एक सामना जिंकला. गटात तळाला राहिलेल्या अर्जेंटिनाने ऑस्ट्रेलियाला पराभूत केले होते.

‘ब’ गटामध्ये पाकिस्तान, न्यूझीलंड, स्पेन, पश्चिम जर्मनी व बेल्जियम संघ होते. गटात पहिल्या क्रमांकावर असलेल्या पाकिस्तानलाही स्पेनविरुद्ध बरोबरी (२-२) स्वीकारावी लागली. त्यांनी बेल्जियम (५-०), पश्चिम जर्मनी (४-२) आणि न्यूझीलंड (५-२) ह्यांना सहज हरविलं. या गटातही दुसऱ्या क्रमांकासाठी टाय निर्माण झाला. त्यामुळे खेळविल्या गेलेल्या जादा सामन्यात न्यूझीलंडने स्पेनला १-० हरविलं आणि उपान्त्य लढतीत जागा मिळविली. ह्या दोन्ही संघांमधील गटसाखळीचा सामना बरोबरीत सुटला होता. गटातील तीन सामने बरोबरीत सुटले. म्यूनिचमध्ये सुवर्ण जिंकणाऱ्या पश्चिम जर्मनीची कामगिरी सुमार झाली व संघाला गटात चौथे स्थान मिळाले.

पहिल्या उपान्त्य सामन्यात जादा वेळेत न्यूझीलंडने द नेदरलँड्सला २-१ असे हरवून पहिल्यांदाच अंतिम फेरी गाठली. ऑस्ट्रेलियानेही पाकिस्तानला ह्याच गोलफरकाने हरविले आणि ऑलिंपिक हॉकीचा अंतिम सामना पहिल्यांदाच ऑस्ट्रेलिया खंडातील दोन देशांमध्ये झाला. दि. ३० जुलैला झालेल्या अंतिम सामन्यात न्यूझीलंडने ऑस्ट्रेलियाला १-० हरवून पहिलं सुवर्णपदक जिंकलम. कांस्यपदकाच्या सामन्यात पाकिस्तानने नेदरलँड्सला ३-२ हरविलं. पश्चिम जर्मनीविरुद्धचा सामना २-३ असा गमावल्यावर भारताला सातव्या-आठव्या क्रमांकाच्या लढतीत खेळणं भाग पडलं. मलेशियाला २-० हरवून भारताने कसंबसं सातवं स्थान मिळविलं.

माँट्रिअलमधील भारताची कामगिरी धक्कादायक होती. त्याचे पडसाद पुढं दीर्घ काळ उमटत राहिले. कृत्रिम हिरवळीच्या मैदानावर खेळण्याचा अनुभव सोडाच; भारतीय संघातल्या बऱ्याच खेळाडूंनी ते पाहिलंही नव्हतं. त्यातच संघात वाद होऊन दोन गट पडले. ह्या साऱ्याच्या परिणामी विश्वविजेत्यांची सातव्या क्रमांकावर घसरण झाली.

मॉस्को (१९८०)

सोव्हिएत रशिया-अमेरिका शीतयुद्धाचा फटका बसलेलं ऑलिंपिक, हीच त्याची खरी ओळख. रशियाने अफगाणिस्तानात घुसखोरी केल्याच्या निषेधार्थ अमेरिकेच्या नेतृत्वाखाली अनेक देशांनी बहिष्कार टाकला. त्याचा परिणाम हॉकीवरही झाला. महिला हॉकीचं पदार्पण ह्याच स्पर्धेतून झालं. त्यालाही बहिष्काराचा फटका बसला. भारतासाठी महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे तीन स्पर्धांच्या अंतरानंतर हॉकीचं सुवर्णपदक जिंकता आलं.

प्रदीर्घ काळानंतर मिळालेलं सुवर्णपदक. मॉस्को ऑलिंपिकमधील हे यश
फारसं महत्त्वाचं मानलं गेलं नाही. (छायाचित्र सौजन्य - भारतीय हॉकी)

पुरुष विभागात १२ सहभागी संघांचं विभाजन दोन गटांमध्ये करण्यात आलं. तथापि माँट्रिअले ऑलिपिंकमधील पदकविजेत्यांसह - न्यूझीलंड, ऑस्ट्रेलिया व पाकिस्तान - अर्जेंटिना, केनिया, मलेशिया, पश्चिम जर्मनी,, इंग्लंड, द नेदरलँड्स असे नऊ संघ सहभागी झालेच नाहीत. त्यामुळे भारत, स्पेन, यजमान सोव्हिएत रशिया, पोलंड, क्यूबा व शेवटच्या क्षणी प्रवेश दिलेला टांझानिया ह्या सहा देशांची स्पर्धा साखळी पद्धतीने झाली. त्यातील पहिल्या दोन संघांमध्ये सुवर्ण-रौप्यपदकासाठी आणि तिसऱ्या व चौथ्या क्रमांकाच्या संघांमध्ये कांस्यपदकासाठी लढती झाल्या. ह्या स्पर्धेत गोलांचा नुसता पाऊस पडला. साखळी सामन्यांमध्ये एकूण १३१ गोल झाले.

स्पर्धा एवढी सोपी असूनही भारताला काहीशी अवघडच गेली. साखळीतील पाचपैकी तीन सामने जिंकले व दोन बरोबरीत सुटले. पहिल्या सामन्यात भारताने टांझानियाचा १८-० असा धुव्वा उडविला. सेंटर फॉरवर्ड सुरिंदरसिंग सोढी याने पाच, देविंदरसिंग व कर्णधार वासुदेवन भास्करन ह्यांनी प्रत्येकी चार गोल केले. पण पोलंडविरुद्ध भारताला बरोबरीत (२-२) समाधान मानावं लागलं. देविंदरसिंग व मर्विन फर्नांडिस ह्यांनी एक-एक गोल केला. त्यानंतरची स्पेनविरुद्धची लढतही २-२ अशी बरोबरीत सुटली. भारताकडून दोन्ही गोल सोढीने केले.

नवोदित क्यूबावर भारताने १३ गोल चढविले. सुरिंदरसिंगने चार, महंमद शाहीद, देविंदरसिंग, राजिंदरसिंग व अमरजितसिंग राणा ह्यांनी प्रत्येकी दोन गोल केले. भास्करन ह्यानं एक गोल केला. क्यूबाची पाटी कोरीच राहिली. यजमान रशियाला ४-२ असे हरवून भारताने अंतिम फेरीत प्रवेश नक्की केला. ह्या लढतीत सोढीने दोन गोल करून चमक दाखवली. देविंदर व महाराज किशन कौशिक ह्यांनी प्रत्येकी एक गोल चढवला. दीर्घ अनुभव आणि सात सुवर्णपदकं जिंकलेल्या भारताला साखळीमध्ये अव्वल स्थान काही पटकावता आलं नाही. 

स्पेनने पाचपैकी चार सामने जिंकले. रशियानेही तीन लढती जिंकल्या, तरी त्यांनी दोन सामने गमावले व संघ साखळीत तिसऱ्या क्रमांकावर राहिला. टांझानियाविरुद्ध पाच सामन्यांत ५४ आणि क्यूबाविरुद्ध तेवढ्याच सामन्यांत ४२ गोल झाले.

अंतिम सामना चुरशीने खेळला गेला. भारताने स्पेनवर ४-३ असा विजय मिळवून ऑलिंपिकमधील आठवे सुवर्णपदक जिंकले. त्यानंतर भारताला कोणतेच पदक जिंकता आले नाही. सुरिंदरसिंगने दोन आणि महाराज क्रिशन कौशिक व महंमद शाहीद यांनी प्रत्येकी एक गोल केला. स्पेनचे तिन्ही गोल जुआन अमातने केले. भारताच्या सुरिंदरसिंगने सर्वाधिक सोळा गोल करून व्यक्तिगत गोलांचा विक्रम प्रस्थापित केला. कांस्यपदकाच्या सामन्यात रशियाने पोलंडवर २-१ असा विजय मिळविला. विजेत्याकडून दोन्ही गोल वियाचेस्लाव्ह लॅम्पीव्हने केले. क्यूबाने टांझानियाचा ४-१ गोलनी पराभव करून पाचवा क्रमांक मिळविला.

भारत चौथ्या क्रमांकावर 

महिला हॉकीचा समावेश ह्या ऑलिंपिकपासून झाला. अगदी शेवटच्या क्षणी प्रवेश मिळालेल्या झिम्बाब्वेने सुवर्णपदक पटकावून सर्वांनाच आश्चर्याचा जोरदार धक्का दिला. झिम्बाब्वे, चेकोस्लोव्हाकिया, सोव्हिएत रशिया, भारत, ऑस्ट्रिया व पोलंड संघांमध्ये साखळी पद्धतीने सामने झाले. पदके जिंकणाऱ्या तिन्ही संघांनी प्रत्येकी तीन सामने जिंकले. तथापि सुवर्ण जिंकणाऱ्या झिम्बाब्वेने एकही सामना गमावला नाही. चेकोस्लोव्हाकियाने रौप्य व यजमानांनी कांस्यपदक जिंकले.

स्पर्धेत चौथ्या स्थानावर राहिलेल्या भारताची कामगिरी साधारणच राहिली. दोन विजय, तेवढेच पराभव व एक बरोबरी ह्यामुळे पदकापासून भारत दूर राहिला. पोलंड व ऑस्ट्रिया ह्यांना हरवणाऱ्या भारताचा रशिया व चेकोस्लोव्हाकिया ह्यांनी पराभव झाला. स्पर्धेत सर्वाधिक सहा गोल नतेला कराश्निकोव्हा (रशिया) व पॅट्रिशिया मॅककिलप यांनी केले. रशियाच्याच नतालिया बुझुनोव्हा हिने पाच आणि भारताच्या रूपकुमारी सैनी हिने चार गोल केले.

....

(संदर्भ - olympics.com, scroll.in, olympedia.org आणि विकिपीडिया, 'द हिंदू', भारतीय हॉकी महासंघ, आंतरराष्ट्रीय हॉकी महासंघ, आंतरराष्ट्रीय ऑलिंपिक समिती, भारतीय हॉकी ह्यांची संकेतस्थळे.)

......

आधीचे भाग इथे वाचा

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey1.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey2.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey3.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey4.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey5.html

#भारतआणिऑलिंपिक #हॉकीचे_सुवर्णयुग #Olympics #India #hockey #IndiainOlympics #TokyoOlympics #GoldMedal #Tokyo #MensHockey #MajorDhyanChand #munich72 #montreal76  #moscow80  #Olympics_boycott

घसरगुंडीला सुरुवात

ऑलिंपिक, भारत आणि हॉकी - ५

हक्क भारताचाच. ऑलिंपिकमध्ये भाग घेण्यास सुरुवात केल्यापासून भारतीय संघाने सुवर्णपदक कधी गमावले नव्हते. पण ते चित्र कायम राहणारे नव्हते, ह्याची चुणूक रोममधील खेळाने दाखविली. पाकिस्तानने सुवर्णपदक पटकावून आपली परंपरा खंडित केली. ते आपले हॉकीतील एकमेव रौप्यपदक होय. ह्या पराभवाचा बदला आपण टोकियोत घेतला खरा; पण उतरण चालू झाली होती. त्याचे लख्ख दर्शन मेक्सिको सिटीच्या स्पर्धेत झाले. तिथे भारताला पहिल्यांदाच गटात पराभव स्वीकारावी लागला. त्या आधी टोकियोमध्ये भारताचा ऑलिंपिकमधील सामना पहिल्यांदाच बरोबरीत सुटला होता. मेक्सिकोमध्ये तर भारताला अंतिम फेरीही गाठता आली नाही. पश्चिम जर्मनीला हरवून भारताने कांस्यपदक जिंकले.

रोम (१९६०)

कृष्णवर्णीय आफ्रिकी धावपटू अबेबे बिकिला ह्याच्या कामगिरीमुळे गाजलेल्या ह्या ऑलिंपिकमध्ये हॉकीतही नवा इतिहास लिहिला गेला. सुवर्णपदकांचा षट्कार मारणाऱ्या भारताची शानदार वाटचाल रोममध्ये खंडित झाली. ती करणारा देश होता पाकिस्तान. जपानचा पुन्हा प्रवेश झाला, तर अफगाणिस्तानचा संघ दीर्घ काळानंतर नव्हता. सहभागी १६ संघांचे चार गट करण्यात आले. प्रत्येकी गटातून दोन संघ उपान्त्यपूर्व फेरीत गेले. 

भारताने ‘अ’ गटात एकही सामना न गमावता पहिले स्थान मिळविले. रघुबीरसिंग भोला व प्रिथपालसिंग ह्यांच्या प्रत्येकी तीन गोलांच्या जोरावर पहिल्या सामन्यात भारताने डेन्मार्कचा १०-० असा फडशा पाडला. पीटर व जसवंतसिंग ह्यांनी प्रत्येकी दोन गोल केले. त्यानंतर नेदरलँड्सवर ४-१ (प्रिथपालसिंग २, जसवंतसिंग व भोला प्रत्येकी १ गोल) आणि न्यूझीलंडवर ३-० असा सहज विजय मिळविला. न्यूझीलंडविरुद्धच्या विजयात भोला, पीटर व जसवंतसिंग ह्यांचा एक गोलचा समान वाटता होता. गटातील उपविजेता ठरविण्यासाठी झालेल्या जादा सामन्यात न्यूझीलंडने नेदरलँड्सवर मात केली.

पाकिस्तानने ‘ब’ गटांतील तिन्ही सामने सहज जिंकले. जपानवर त्यांनी १०-० आणि पोलंडवर ८-० अशी मात केली. या गटाचाही उपविजेता ठरविण्यासाठी ऑस्ट्रेलिया व पोलंड ह्यांच्यात जादा सामना खेळवावा लागला. ऑस्ट्रेलियाने विजय मिळवून उपान्त्यपूर्व फेरी गाठली. ‘क’ गटात केनियाने अव्वल स्थान पटकावून धमाल उडवून दिली. त्यांनी दोन सामने जिंकले, तर फ्रान्सविरुद्धची लढत अनिर्णीत राहिली. केनियाकडून पराभव पत्करावा लागल्याने संयुक्त जर्मनीला दुसऱ्या स्थानावर समाधान मानावे लागले. ‘ड’ गटातून स्पेन व इंग्लंड बाद फेरीत गेले. स्पेनने दोन सामने जिंकले व एक अनिर्णीत राहिला. इंग्लंडने एक सामना जिंकला व दोन अनिर्णीत राखले. त्यामुळे बेल्जियम इंग्लंडपेक्षा एका गुणाने मागे व गटात तिसऱ्या क्रमांकावर राहिला.

उपान्त्यपूर्व फेरीचे चारही सामने कमी गोलसंख्येचे व चुरशीचे झाले. भारताने ऑस्ट्रेलियाचा १-० फरकाने पराभव केला. हा विजयी गोल भोलाचा होता. इंग्लंडने केनियाचा २-१, पाकिस्तानने संयुक्त जर्मनीचा २-१ आणि स्पेनने न्यूझीलंडचा १-० असा पराभव केला. उपान्त्य फेरीत दोन-दोन  आशियाई व युरोपीय संघ आले. भारताने ब्रिटनचा १-० असा आणि पाकिस्ताननेही स्पेनचा त्याच गोलफरकाने पराभव केला. भारताला अंतिम सामन्यात नेणारा गोल उधमसिंग कुल्लरचा होता. सलग दुसऱ्या ऑलिंपिकमध्ये भारत-पाकिस्तान अशी अंतिम लढत रंगणार होती. कांस्यपदकासाठीच्या लढतीत स्पेनने इंग्लंडचा २-१ असा पराभव केला.

लेस्ली क्लॉडियस - सलग चार स्पर्धा खेळणारा
पहिला भारतीय हॉकीपटू

भारत सातव्यांदा सुवर्णपदक जिंकणार का, हाच अंतिम सामन्यातला लक्षवेधक प्रश्न होता. पण मेलबर्नमधील पराभवाचा बदला पाकिस्तानने घेतला. भारताची घोडदौड थांबवत पाकिस्तानने हा सामना १-० असा जिंकला आणि पहिले सुवर्णपदक मिळविले. इनसायडर लेफ्ट नसीर बंदाने अकराव्या मिनिटाला केलेला गोलच भारताचे वर्चस्व मोडून काढणारा ठरला. त्यानंतर भारताने जोरदार आक्रमण केले. पण पाकिस्तानी बचाव भेदण्यात अपयश येऊन सुवर्ण सिंहासन सोडावे लागले.

रोम ऑलिंपिक दोन गोष्टींमुळे भारतीयांच्या कायमच लक्षात राहणार, ते दोन गमावलेल्या पदकांमुळे - हॉकीतील सुवर्ण आणि 'फ्लाइंग सीख' नाव मिळालेल्या मिल्खासिंग ४०० मीटर धावण्याच्या शर्यतीत चौथा राहिल्याने. पदकात आणि मिल्खा ह्यांच्यामध्ये अंतर होते ते ०.०१ सेकंदाचे.

टोकियो (१९६४) 

आशिया खंडात झालेले हे पहिलेच ऑलिंपिक. त्यामध्ये हॉकीतील सुवर्ण व रौप्य आशियाई देशांनीच मिळविली. भारत व पाकिस्तान यांच्यामध्ये सलग तिसऱ्या स्पर्धेत अंतिम लढत झाली आणि गमतीचा भाग म्हणजे या तिन्ही लढतींचा गोलफलक तोच होता : १-०!

स्पर्धेच्या स्वरूपात पुन्हा थोडा बदल झाला. सहभागी १५ संघांची दोन गटांमध्ये विभागणी करण्यात आली. साखळी सामन्यानंतर गटातील पहिल्या दोन क्रमांकांवरील संघ उपान्त्य फेरीसाठी पात्र ठरले. तिसऱ्या व चौथ्या क्रमांकांवरील संघ ‘कन्सोलेशन सेमीफायनल’साठी (म्हणजे पाचवा व सहावा क्रमांक ठरवण्यासाठी) निवडले गेले. ‘अ’ गटामध्ये पाकिस्तान, ऑस्ट्रेलिया, केनिया, जपान, इंग्लंड, ऱ्होडेशिया व न्यूझीलंड संघ होते. ‘ब’ गटामध्ये आठ संघ होते. भारत, स्पेन, संयुक्त जर्मनी, द नेदरलँड्स, मलेशिया, बेल्जियम, कॅनडा व हाँगकाँग हे ते संघ होत. स्पर्धेत आशियातील पाच देश होते.

भारताचा समावेश असलेल्या ‘ब’ गटातील साखळी सामन्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात चुरस दिसली. तब्बल आठ सामने बरोबरीत सुटले. रोम ऑलिंपिकमध्ये पहिल्यांदा पराभव पत्कराव्या लागलेल्या भारतीय संघाला इथेही कडवा प्रतिकार झाला. साखळीतील पहिल्या सामन्यात बेल्जियमला २-० हरवून भारताने चांगली सुरुवात केली. प्रिथपालसिंग व हरिपाल कौशिक ह्यांनी प्रत्येकी एक गोल केला. पुढची लढत होती जर्मनीबरोबर आणि ती बरोबरीत सुटली. बरोबरीचा निकाल लागलेला हा भारताचा ऑलिंपिकमधील पहिलाच सामना. त्यात जर्मनीने आघाडीच घेतली होती. प्रिथपालच्या गोलने बरोबरी साधली. स्पेनविरुद्धच्या लढतीत तेच झाले. पुन्हा एकदा १-१ अशी बरोबरी. ह्या वेळी मदतीला धावला होता मोहिंदर लाल.

टोकियो ऑलिंपिकमध्ये भारताने केलेल्या गोलांपैकी निम्मे होते
प्रिथपालसिंगचे. (छायाचित्र सौजन्य photonews,org,nz)

दोन सामने बरोबरीत सुटल्याने भारतीय गोटात काळजीचे वातावरण होतेच. पण त्यानंतरच्या पाचही सामन्यांमध्ये जय मिळवत आपण गटात पहिले स्थान राखले. हाँगकाँगला ६-० पराभूत करताना आपल्या संघाला सूर गवसला. प्रिथपाल, दर्शनसिंग व हरबिंदरसिंग ह्यांनी प्रत्येकी दोन गोल केले. पुढचा सामना होता मलेशियाशी. प्रिथपालचे दोन व हरबिंदरचा एक गोल ह्यामुळे आपल्याला ३-१ विजय मिळविता आला. ह्याच जोडीमुळे कॅनडावर ३-० विजय मिळाला. इथे हरबिंदरने दोन व प्रिथपालने एक गोल केला. गटातील शेवटच्या सामन्यात नेदरलँड्सविरुद्ध २-१ असा विजय मिळाला. हे गोल प्रिथपाल व जॉन पीटर ह्यांनी केले. गटातील सामन्यांमध्ये भारतीय संघाचे वैशिष्ट्य असलेला गोलांचा पाऊस दिसला नाही. सातपैकी सहा सामन्यांमध्ये प्रिथपालसिंगचे गोल होतेच.

ह्या गटात स्पेनने चार विजय व तीन बरोबरी यांसह दुसरे स्थान मिळविले. जर्मनीने तर बरोबरीच्या सामन्यांचा जणू विक्रम केला. त्यांच्या पाच लढती बरोबरीत सुटल्या. तो संघ तिसऱ्या व नेदरलँड्स चौथ्या क्रमांकावर राहिला. तळाच्या हाँगकाँगनेही एक सामना बरोबरीत सोडवला. फक्त कॅनडाच्याच सर्व लढती निकाली झाल्या. या गटात सर्वाधिक म्हणजे २० गोल नेदरलँड्सने केले. भारताने १८ व स्पेनने १६ गोल नोंदविले.

पाकिस्तानने सहाही सामन्यांत विजय मिळवून ‘अ’ गटात सहज पहिला क्रमांक मिळविला. चार सामने जिंकणाऱ्या ऑस्ट्रेलियाने दुसरे स्थान मिळविले. केनिया व ऱ्होडेशिया ह्या आफ्रिकी देशांचा सामना बरोबरीत सुटला आणि त्यामुळे केनिया तिसऱ्या स्थानावर राहिला. यजमान जपानची कामगिरी तीन विजय व तेवढेच पराभव अशी राहिली. इंग्लंडला पाचव्या स्थानावर समाधान मानावे लागले. त्यांना ऑस्ट्रेलियाने ७-० असे हरवले. हा या गटातील सर्वांत मोठा विजय. पाकिस्तानने १७ आणि  ऑस्ट्रेलियाने १६ गोल केले.

पहिल्या उपान्त्य सामन्यात पाकिस्तानने स्पेनला ३-० असे सहज हरविले. भारताने ऑस्ट्रेलियावर ३-१ अशी मात केली. प्रिथपालने पुन्हा दोन गोल नोंदवित चमक दाखविली. मोहिंदरने एक गोल केला.

हे दोन संघ सलग तिसऱ्या ऑलिंपिकमध्ये सुवर्णपदकासाठी झुंजणार होते. कांस्यपदकासाठी झालेल्या सामन्यात ऑस्ट्रेलियाने स्पेनला ३-२ असे हरविले. दुसऱ्याच ऑलिंपिकमध्ये ऑस्ट्रेलियाने पदक मिळविले. इंग्लंड मात्र पदकापासून वंचित राहिले.

टोकियो ऑलिंपिकमधील पदक वितरण समारंभ. भारतीय संघाचा कर्णधार चरणजितसिंग.
(छायाचित्र भारतीय हॉकी संकेतस्थळाच्या सौजन्याने.)

अंतिम सामना दि. २३ ऑक्टोबरला झाला. पारंपरिक प्रतिस्पर्ध्यांमधील ही लढत अटीतटीची झाली. पूर्वार्धात गोलफलक कोराच राहिला. उत्तरार्धाचा खेळ सुरू झाल्यानंतर पाचव्या मिनिटाला मिळालेला पेनल्टी कॉर्नर प्रिथपालसिंग ह्याने घेतला. त्याचा सणसणीत फटका गोलरक्षकाच्या पायाला धडकून परतला आणि पाकिस्तानी फुल बॅक मुनीर दरने तो पायाने अडवला. त्यामुळे मिळालेल्या पेनल्टी स्ट्रोकवर सेंटर हाफ मोहिंदर लालने सुवर्ण गोल केला! हवामान थंड असले, तरी ह्या सामन्यात बरीच गरमागरमी झाली. काही पाकिस्तानी खेळाडूंनी भारतीय खेळाडूंवर हल्ला केल्याने सामना काही वेळापुरता थांबवावा लागला. पिछाडीवर पडलेल्या पाकिस्तानने नंतर जोरदार आक्रमण केले. गोलरक्षक शंकर लक्ष्मण याने दोन गोल वाचविले आणि तोच सामन्याचा मानकरी ठरला.

भारताने एकूण २२ गोल केले; त्यातील निम्मे प्रिथपालसिंगचे होते! व्ही. जे. पीटर ह्याचे हे दुसरे ऑलिंपिक. मेक्सिको सिटीतील ऑलिंपिकनंतर तो निवृत्त झाल्यानंतर पुढच्या दोन ऑलिंपिकमध्ये त्याचा भाऊ व्ही. जे. फिलिप्स भारतीय संघात होता. अशा तऱ्हेने दोन भावांनी सोळा वर्षे देशाचे प्रतिनिधित्व केले.

मेक्सिको सिटी (१९६८) 

उत्तर अमेरिका खंडामध्ये झालेले हे दुसरे ऑलिंपिक. स्पर्धेत सहभागी १६ संघांची दोन गटांत विभागणी करून साखळी सामने झाले. ह्या ऑलिंपिकचे वैशिष्ट्य म्हणजे सलग तीन ऑलिंपिकनंतर अंतिम लढत आशियाई देशांमध्ये झाली नाही. पाकिस्तानने दुसरे सुवर्ण पटकाविले, तर भारताला पहिल्यांदाच कांस्यपदकावर समाधान मानावे लागले. साखळी सामन्यात भारताला पहिल्यांदाच पराभवाची चव चाखावी लागली. भारतीय वर्चस्व कमी होऊ लागल्याचे संकेत याच ऑलिंपिकने दिले. इथे दोन बलबीरसिंग आपल्या संघाकडून खेळले. त्यातील एक सैन्यदलात व दुसरा रेल्वेच्या सेवेत होता. फाळणीनंतर पहिल्यांदाच जर्मनीच्या संयुक्त संघाऐवजी (युनायटेड टीम ऑफ जर्मनी) पूर्व व पश्चिम जर्मनी असे दोन संघ उतरले आणि ते दोन्ही एकाच गटात होते. सहभागी संघांची क्रमवारी निश्चित करण्यासाठी सामने खेळविले गेले. 

‘अ’ गटामध्ये यजमान मेक्सिकोसह भारत, पश्चिम जर्मनी, न्यूझीलंड, बेल्जियम, स्पेन, पूर्व जर्मनी व जपान संघ होते. भारताने साखळीतील सातपैकी सहा सामने जिंकून पहिले स्थान मिळविले. सलामीच्या सामन्यातच न्यूझीलंडने भारताला २-१ असा धक्का दिला. हा ऑलिंपिकमधला भारताचा गटसाखळीतील पहिला पराभव. भारतीयांकडूनचा एकमेव गोल मागच्या ऑलिंपिकचीच चमक पुन्हा दाखवणाऱ्या प्रिथपालसिंगने केला. या पराभवातून सावरत भारताने नंतरचे सर्व सामने जिंकले.

दुसऱ्या सामन्यात पश्चिम जर्मनीने जोरदार प्रतिकार केला, तरी २-१ विजय मिळविण्यात भारताला यश आले. हरबिंदरसिंग व बलबीर (सैन्यदल) ह्यांनी प्रत्येकी एक गोल केला. त्यानंतरच्या सामन्यात ह्या ऑलिंपिकमधील आपला सर्वांत मोठा विजय (८-०) साकारला यजमानांविरुद्ध. हरबिंदरने तीन, प्रिथपालने दोन गोल केले. बलबीर (सैन्यदल), अजितपाल सिंग व इंदरसिंग ह्यांचा वाटा प्रत्येकी एका गोलाचा राहिला. एवढ्या मोठ्या विजयानंतरही संघाचा कस लागतच राहिला. प्रिथपालच्या एकमेव गोलामुळे स्पेनविरुद्ध कसाबसा विजय मिळविता आला. बेल्जियमनेही कडवा प्रतिकार करीत सहज विजय मिळवू दिला नाही. प्रिथपाल व हरबिंदरसिंग ह्यांच्या एक-एक गोलामुळे आपण २-१ असा विजय मिळविला.

दोन अटीतटीच्या लढतीनंतर मग समोर उभा होता जपानचा संघ. पेनल्टी स्ट्रोक दिल्याचा निर्णय न पटल्याने जपानने पंचावनाव्या मिनिटाला मैदान सोडले, तेव्हा भारताकडे ५-० अशी निर्णायक आघाडी होती. पूर्व जर्मनीनेही कडवी झुंज दिली. ह्या सामन्यातील एकमेव गोल केला प्रिथपालने. ह्या गटातील सहा सामने बरोबरीत सुटले. पश्चिम जर्मनीने पाच सामने जिंकून दुसरा क्रमांक मिळविला. सर्व सामन्यांमध्ये पराभूत झालेला यजमानांचा संघ तळाला राहिला.

‘ब’ गटामध्ये पाकिस्तान, ऑस्ट्रेलिया, केनिया, द नेदरलँड्स, इंग्लंड, फ्रान्स, अर्जेंटिना व मलेशिया संघ होते. पाकिस्तानने सातही सामने जिंकून गटामध्ये अव्वल स्थान अबाधित राखले. समान गुणांमुळे दुसऱ्या क्रमांकाचा संघ निवडण्यासाठी जादा सामना खेळवला गेला. त्यात ऑस्ट्रेलियाने केनियाला हरविले. पाकिस्तानचा सर्वांत मोठा विजय नेदरलँड्सविरुद्ध (६-०) होता. अर्जेंटिनाविरुद्ध पाच व मलेशियाविरुद्ध चार गोल करताना त्यांनी एकही गोल चढू दिला नाही. ऑस्ट्रेलिया (३-२), फ्रान्स (१-०), इंग्लंड (२-१) व केनिया (२-१) यांनी मात्र चांगला प्रतिकार केला. गटातील चार सामने बरोबरीत सुटले. एकही विजय न मिळवणारा एकमेव संघ मलेशियाचा होता.

उपान्त्य सामने २४ ऑक्टोबर रोजी खेळले गेले. पहिल्याच लढतीत ऑस्ट्रेलियाने भारताला २-१ असे चकित केले. भारत पहिल्यांदाच अंतिम सामन्यात दिसणार नव्हता. कांगारूंविरुद्धचा गोल केला तो सैन्यदलातील बलबीरने. पूर्व जर्मनीचा कडवा प्रतिकार मोडत पाकिस्तानने १-० अशा गोलफरकाने पुन्हा अंतिम फेरी गाठली. दि. २६ ऑक्टोबरचा अंतिम सामनाही चुरशीचा झाला. त्यात ऑस्ट्रेलियाची झुंज १-२ अशी अपयशी ठरली आणि पाकिस्तानने दुसरे सुवर्णपदक जिंकले. कांस्यपदकाच्या लढतीत भारताने पश्चिम जर्मनीवर पुन्हा त्याच गोलफरकाने (२-१) विजय मिळविला. प्रिथपालसिंग व बलबीर (रेल्वे) ह्यांनी गोल केले. भारताचे हे पहिले कांस्यपदक. ह्याची बरीच कारणे आहेत. त्यातील एक महत्त्वाचे म्हणजे संघात एकवाक्यता नव्हती. भारतीय हॉकी महासंघाने ऑलिंपिकसाठी दोन संयुक्त कर्णधार नेमले. अनुभवी प्रिथपालचे संघातील बऱ्याच खेळाडूंशी पटत नसल्याने गुरुबक्षसिंग ह्यालाही संयुक्त कर्णधार नेमण्यात आले. स्वाभाविकच संघात फार काही एकजिनसीपणा नव्हता.

(संदर्भ - olympics.com आणि विकिपीडिया, स्पोर्ट्स.एनडीटीव्ही 'द हिंदू', भारतीय हॉकी महासंघ, आंतरराष्ट्रीय हॉकी महासंघ, आंतरराष्ट्रीय ऑलिंपिक समिती, भारतीय हॉकी ह्यांची संकेतस्थळे.)

.........

आधीचे भाग इथे वाचा

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey1.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey2.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey3.html

https://khidaki.blogspot.com/2021/07/OlyHockey4.html

#भारतआणिऑलिंपिक #हॉकीचे_सुवर्णयुग #Olympics #India #hockey #IndiainOlympics #TokyoOlympics #GoldMedal #Tokyo #MensHockey #Rome1960 #Tokyo1964 #MexicoCity1968 #INDvsPAK #prithpalsingh #LeslieClaudius